→ Αφιερώματα

όλα τα αφιερώματα

Διάλογοι ←

όλοι οι διάλογοι

→ Δράσεις

όλες οι δράσεις

Re-public στο

Kathleen Richardson – Στοχασμοί για τον μετανθρωπισμό

Το βιβλίο 2001: Οδύσσεια του Διαστήματος του Arthur C. Clarke (2001: A Space Odyssey-1968), είναι για μένα μια μετανθρωπιστική ιστορία. Όπως τη σκηνοθέτησε ο Στάνλει Κιούμπρικ, η ,Οδύσσεια του Διαστήματος, είναι μια ιστορία για τη συνείδηση. Ξεκινάει από την Αρχή του Ανθρώπου, με πιθήκους να χοροπηδάνε και να κουνάνε τα χέρια τους ο ένας στον άλλον. Μια ομάδα πιθήκων ανταγωνίζεται μια άλλη για πόρους και καταλήγει με νευρική υπερένταση. Ωστόσο, όταν οι πίθηκοι βλέπουν έναν μαύρο μονόλιθο, παύουν να είναι ενδοτικοί απέναντι στους ανταγωνιστές τους και μπρος σ’ αυτό το μαύρο αίνιγμα αρχίζουν να χρησιμοποιούν τα εργαλεία ως όπλα και να χτυπάνε τους εχθρούς τους.

---


Για τον Μεγάλο Μαύρο Μονόλιθο


Η ταινία τρέχει εκατομμύρια χρόνια μετά, στο μέλλον, όπου ο ίδιος μαύρος μονόλιθος που εμφανίστηκε στους πιθήκους ανακαλύπτεται, από μια ομάδα αστροναυτών, στο φεγγάρι να στέλνει, κατά παράδοξο τρόπο, σήματα στον Δία. Αστροναύτες φεύγουν σε αποστολή να ακολουθήσουν το σήμα. Στην επόμενη σκηνή της ταινίας βρισκόμαστε στο διαστημόπλοιο Discovery One, που διευθύνεται από έναν σούπερ-υπολογιστή, ενώ το πλήρωμα έχει αιφνίδια ανακοπή των ζωτικών λειτουργιών του. Τα πράγματα στο διαστημόπλοιο παίρνουν άσχημη τροπή, καθώς ο ψυχωτικός σούπερ-υπολογιστής HAL-9000 παρουσιάζει βλάβη και, σε μια κρίση παράνοιας, αποφασίζει να σκοτώσει το πλήρωμα. Ο HAL: 9000 καταστρέφεται από τον μόνο επιζώντα του πληρώματος, τον δρα Ντέηβιντ Μπόουμαν (Keir Dullea), ο οποίος τον αποσυνδέει. Ο Μπόουμαν βρίσκεται τώρα αντιμέτωπος με την πραγματικότητα, ότι είναι ο τελευταίος άνθρωπος, και εκτοξεύεται στο διάστημα σε μια ψυχεδελική δίνη. Η τελευταία σκηνή της ταινίας έχει ενδιαφέρον, καθώς ο Μπόουμαν βρίσκεται σε ένα παράξενο δωμάτιο. Είναι παράξενο γιατί τα χρώματα είναι κάπως, η επίπλωση μοιάζει οικεία, σχεδόν μπαρόκ. Εδώ ο Μπόουμαν βλέπει τον εαυτό του και τον θάνατό του. Μέχρι τις τελευταίες του στιγμές, του κάνει παρέα ο γιγάντιος μαύρος μονόλιθος. Στο τέλος, ξαναγεννιέται, ένα έμβρυο συνδεδεμένο με την υφή της οικουμένης.


Κατά την άποψή μου, το 2001: Οδύσσεια του Διαστήματος είναι μια μετανθρωπιστική ιστορία. Δεν πειραματίζεται αυτός ο μονόλιθος στη διανθρωπιστική μεταφορά μυαλού; Το παράξενο περιβάλλον της τελευταίας σκηνής, η παράξενη μπαρόκ επίπλωση, τα δυσάρεστα χρώματα, το περίεργο συνονθύλευμα αντικειμένων και οι συνθετικές υφές μοιάζουν σαν συναρμολογημένες μνήμες, που ο μονόλιθος πήρε από τον εγκέφαλο του Μπόουμαν κι από τις επαφές τους με τον ανθρώπινο πολιτισμό. Μολονότι ο Μπόουμαν είναι χαμένος στο διάστημα, ο μονόλιθος συγκεντρώνει αυτές τις σκέψεις γι’ αυτόν, ώστε να βρίσκεται σε ‘γνώριμο’ περιβάλλον τις τελευταίες στιγμές της ζωής του.


Η ταινία εξουδετερώνει τις διακρίσεις ανάμεσα σε ζώα, ανθρώπινα όντα, μηχανές και πράγματα. Ο μαύρος μονόλιθος είναι ανώτερος όλων – έχει την ανώτερη νοημοσύνη. Ο μετανθρωπισμός έχει επομένως να κάνει με την κατάρρευση των κατηγοριών.


Δημιουργική μεταφορά μυαλού


Οι μετανθρωπιστές φαντάζονται μια εποχή όπου οι τεχνολογίες θα επιτρέπουν στους ανθρώπους να μεταφέρουν τη συνείδησή τους σε μηχανές ή σε πράγματα ή σε άλλα σώματα (της κυβερνητικής). Αλλά το 2001: Οδύσσεια του Διαστήματος εξερευνά το είδος της μορφής που οι συναρμολογήσεις αυτές θα μπορούσαν να έχουν. Το εντυπωσιακό στην ταινία είναι ότι αυτό το μέρος της είναι απόκοσμο: γνώριμο αλλά, παρόλα αυτά, όχι οικείο. Θέλω να δω την πρόταση της ‘μεταφοράς μυαλού’, μια δυνατότητα την οποία υποστηρίζουν οι μετανθρωπιστές, ως δημιουργική πράξη.


Μολονότι οι μετανθρωπιστές παρουσιάζουν τη μεταφορά μυαλού ως δυνατότητα, είναι τεχνικά ανήμποροι να την κάνουν. Καθώς ο διανθρωπισμός αντλεί την έμπνευσή του από την επιστήμη και την τεχνολογία, ενδέχεται το πεδίο της νευρολογικής επιστήμης και το νευρικό σύστημα να αποτελούν κλειδί για τη ‘μεταφορά μυαλού’.


Εγώ νομίζω ότι ήδη ασχολούμαστε με τη ‘μεταφορά μυαλού’ και μεταφέρουμε διαρκώς τη ‘συνείδησή’ μας σε πρόσωπα, πράγματα (ακόμη και μηχανές). Καθώς γράφω τώρα σε έναν υπολογιστή στο υπόγειο του τμήματος της κοινωνικής ανθρωπολογίας, στην πραγματικότητα μεταφέρω τη συνείδησή μου, μεταφέρω το περιεχόμενο του μυαλού μου σε αυτό το πρόγραμμα word. Ή τουλάχιστον ένα μέρος του! Ίσως πείτε ότι ‘αυτό δεν είναι συνείδηση’, είναι ένα επιλεγμένο μέρος της. Δεν είναι ‘ολόκληρη’ η ταυτότητά μου, οι αναμνήσεις μου από τη μητέρα μου ή τα ζεστά καλοκαίρια ή τα σχολεία μου ή η αποφοίτησή μου ή οτιδήποτε άλλο. Δεν είναι το σύνολο της εμπειρίας μου και, συνεπώς, δεν είναι η συνείδησή μου. Από τη μια πλευρά, νομίζω ότι ο διανθρωπισμός είναι η ουτοπική επιθυμία να φτάσουμε στην αθανασία- αυτή, όμως, δεν είναι επιθυμία μόνο των διανθρωπιστών, αλλά των ανθρώπων. Συνδέεται με την επιθυμία να παραμείνουμε, είτε μέσω παιδιών, είτε μέσω αντικειμένων τέχνης και παραγωγής. Από την άλλη πλευρά, νομίζω ότι η έννοια της συνείδησης που έχουν οι διανθρωπιστές είναι ανεπαρκής, περιορισμένου εύρους και βασισμένη σε μια υπερβολικά εξατομικευμένη έννοια του ατόμου.


Τι είναι συνείδηση; Στην καθημερινή ζωή δεν ανακυκλώνουμε κάθε μνήμη και σκέψη της ύπαρξής μας. Η συνείδηση, ή ζωντανή συνείδηση, περιβάλλεται από τη μνήμη, το ευρύτερο πλαίσιο και το σώμα. Ασφαλώς, είναι διαφορετικό αν ένα άτομο έχει υποστεί μια τραυματική εμπειρία ή προσβολή. Μια συνομιλήτρια μου στο ΜΙΤ είχε διαγνωσθεί με μετα-τραυματική ψυχολογική διαταραχή. Η συνείδησή της στην καθημερινή ζωή ήταν η αναβίωση τραυματικών αναμνήσεων σχετικά με τον θάνατο του συντρόφου της.


Είναι λοιπόν συνείδηση η καθημερινότητα και ολόκληρο το παρελθόν και το παρόν; Οι μνήμες δεν είναι γεγονότα! Είναι τρόποι ύπαρξης σε πολλά επίπεδα, φαινομενολογικά υφασμένοι. Εκτός από τις ατομικές μνήμες, μπορεί κανείς να έχει ατομικές μνήμες που συνδέονται με τον πολιτισμικό φαντασιακό κόσμο. Ο Γκεόργκι Λούκατς, στο έργο του History and Class Consciousness (1923-Ιστορία και Ταξική Συνείδηση), εξετάζει αυτό το πεδίο, συνδέοντας το πολιτικό στοιχείο και τη μοίρα. Ο Λούκατς υποστήριξε ότι η ‘ταξική συνείδηση’ είναι μια ενεργή διανοητική κατάσταση, κάτι που σε μια καπιταλιστική οικονομία πραγματοποιείται πολιτικά από άτομα, όταν οι εργαζόμενοι συνειδητοποιούν τη δύναμή τους, τη θέση τους και την εν δυνάμει μοίρα τους. Στο Psychological Types (1921-Ψυχολογικοί Τύποι), o Καρλ Γιουνγκ γράφει για τη συλλογική συνείδηση. Τι γίνεται με τη θεωρία του Φρόιντ για το Ασυνείδητο; Το ασυνείδητο δεν είναι μόνο ένας αποθηκευτικός χώρος για τις ευρύτερες μνήμες και εμπειρίες του παρελθόντος, το ασυνείδητο γεννά νέες διασυνδέσεις ανάμεσα στα πραγματικά γεγονότα και τις ψευδαισθήσεις- συχνά χωρίς τη βοήθεια της μνήμης, ένα συνονθύλευμα σκέψεων, συναισθημάτων, αναμνήσεων και φαντασιώσεων.


Τελικά δεν υπάρχει μια θεωρία για τη συνείδηση- υπάρχουν συνειδήσεις στον πληθυντικό.


Αυτές οι πολύ διαφορετικές αντιλήψεις για τη συνείδηση δείχνουν τους ποικίλους τρόπους με τους οποίους η συνείδηση γίνεται αντιληπτή. Η συνείδηση είναι ‘εξατομικευμένη’ αλλά επίσης σε σύνθεση με τον πολιτισμό. Είναι ιστορική, πραγματοποιείται τμηματικά, μέσω τμηματικών διασυνδέσεων. Η συνείδηση δεν είναι ‘ολόκληρη’, πραγματοποιείται μέσα από τα σύμβολα, τα ευρύτερα πλαίσια και την εμπειρία. Μπορεί να ανακαλυφθεί, όπως στην περίπτωση της ταξικής συνείδησης. Μπορεί να είναι τραυματική. Εάν είναι, σπάνια αποτελεί εμπειρία στην ολότητά της, και εάν δεν είναι, πώς μπορεί να προσδιοριστεί, να αποσυναρμολογηθεί και να συναρμολογηθεί ξανά;


Σκεπτόμενα όργανα;


Δεν είμαι η πρώτη που λέω ότι οι μετανθρωπιστές είναι καρτεσιανοί και ότι βλέπουν το μυαλό ως το σημείο της ανθρώπινης νοημοσύνης και μνήμης. Ως καρτεσιανοί θεωρούν ότι το σώμα είναι ανεπαρκές γι’ αυτές τις μεταφορές μυαλών. Όμως, σε ποιο βαθμό οι μνήμες ανήκουν στο σώμα και στο ευρύτερο πλαίσιο; Εάν εξαιρέσουμε το ευρύτερο πλαίσιο, το περιβάλλον, τα όργανα ή οι μνήμες θα υπήρχαν στο νευρικό σύστημα; Το Channel 4 πρόβαλε πρόσφατα ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο Mindshock: Transplanting Memories? (Διανοητικό Σοκ: Μεταμόσχευση Αναμνήσεων;) Το Mindshock είχε να κάνει με ασθενείς που ένιωθαν, μετά τη μεταμόσχευση καρδιάς, ότι είχαν αναπτύξει νέες αναμνήσεις- γούστα, προτιμήσεις και συναισθήματα που ήταν διαφορετικά απ’ ό, τι πριν την εγχείρηση. Οι επιστήμονες πάντως είναι σκεπτικοί για τις δυνατότητες των οργάνων να κρατούν τις μνήμες, και πιστεύουν αντίθετα ότι στο τραύμα της μεταμόσχευσης, που συνοδεύεται από το μοναδικό συναίσθημα της επιβίωσης, οφείλονται οι όποιες ασυνήθεις ψυχολογικές διαφορές. Τίθενται, ωστόσο, ορισμένα ενδιαφέροντα ερωτήματα: Τι γίνεται αν οι μνήμες είναι ριζωμένες στα σώματα, τα όργανα, τους ιστούς, το αίμα, τα τριχοειδή αγγεία, τις φλέβες; Υπάρχουν γνωστές ψυχολογικές και πολιτισμικές διαφορές σε αυτό που είσαι εσύ -ΕΣΥ- είσαι ψηλός, άντρας ή γυναίκα, έγχρωμος, γκέι, ανάπηρος, ηλικιωμένος, νέος κλπ…λεπτές διαφορές σε ό, τι αφορά στη σύνθεση και την ψυχολογία των ατόμων. Μολονότι οι βιοχημικές σπουδές δείχνουν στους ανθρώπους τι είναι αυτό που τους κάνει ίδιους ( δηλαδή, τα όργανα, η χημική σύσταση, το αίμα), δυσκολεύονται να εξηγήσουν τι είναι αυτό που τους κάνει διαφορετικούς.


Οι εγκέφαλοι είναι παρόμοια είδη φυσικών οργάνων σε όλα τα ανθρώπινα όντα, όπως οι καρδιές, οι πνεύμονες και άλλα μέρη του σώματος. Αλλά οι διάφοροι λαοί συλλαμβάνουν και αντιλαμβάνονται τον κόσμο με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Θα βρει η επιστήμη το νευρικό σύστημα που κάνει κάποιον απ’ την Πολυνησία να πιστεύει στη θρησκεία του; Ή έναν προσκυνητή να πιστεύει ότι ο Γάγγης είναι καθαρός και ιερός, παρά τα ορατά απόβλητά του; Ή τους Ευρωπαίους να πιστεύουν ότι είναι σπουδαίοι όταν έχουν μια Μερσέντες;


Για να συνοψίσουμε (και όχι για να συμπεράνουμε, καθώς αυτή είναι μια συζήτηση σε εξέλιξη για το μέλλον και τις δυνατότητες των μελλοντικών τεχνολογιών), οι μετανθρωπιστές αφαιρούν το ευρύτερο πλαίσιο, τον πολιτισμό, την εμπειρία και τα σώματα από το όραμά τους. Αλλά χωρίς ευρύτερο πλαίσιο, πολιτισμό, εμπειρία και σώματα, τι απομένει στη συνείδηση; Στην πραγματικότητα, η επιθυμία να ‘μεταφέρεις’ ή να κάνεις ‘μεταφορά μυαλού’ υλοποιείται συνεχώς από παραγωγικά ανθρώπινα όντα. Ίσως είναι καλύτερο να προσπαθεί κανείς να είναι παραγωγικός σ’ αυτή τη ζωή, παρά να ονειρεύεται ότι θα είναι παραγωγικός στην επόμενη.

Αφιέρωμα: read also, μετανθρωπισμός
Ετικέτες: Kathleen Richardson , μετανθρωπισμός , οδύσσεια του διαστήματος , ρομποτική

0 σχόλια »

σχολίασε

όνομα *

email * (not published)

Website