ετικέτες

blogging claudia aradau creative commons facebook geert lovink michel bauwens olpc p2p trafficking Venanzio Arquilla web2.0 wikileaks wikipedia Γαλλία ΕΕ ΕΚΦ ΗΠΑ Λατινική Αμερική Μεγάλη Βρετανία ΟΗΕ ΠΚΦ Τουρκία ακτιβισμός ανθρωπισμός ανθρωπολογία ανθρώπινα δικαιώματα ανοικτές υποδομές ανοικτή πρόσβαση αραβικές εξεγέρσεις αριστερά αρχιτεκτονική ασφάλεια βασίλης κωστάκης βιοτεχνολογία δημιουργικότητα δημοκρατία δημόσια αγαθά δημόσιοι χώροι διανεμημένη-ενέργεια διαφάνεια εθνικισμός εκπαίδευση ελεύθερα δεδομένα ελεύθερο λογισμικό ελλάδα ενέργεια επισφάλεια εργασία ηθική θεωρία δικτύων θρησκεία θυματοποίηση ιταλία καθημερινή ζωή καινοτομία καπιταλισμός κλιματική αλλαγή κοινά αγαθά κοινωνία πολιτών κοινωνική δικαιοσύνη κοσμοπολιτισμός κρίση αντιπροσώπευσης λαϊκισμός λογισμικό λογοδοσία μετανάστες μετανθρωπισμός μη-γραμμικότητα μη πολίτες μουσική νέα μέσα νέλλη καμπούρη νεοφιλελευθερισμός ντιζάιν οικολογία οικονομικές στατιστικές οικονομική κρίση παγκοσμιότητα πειρατεία πνευματικά δικαιώματα πολιτισμικές διαφορές πρόνοια πόλεις σεξουαλική εργασία σοσιαλδημοκρατία σοσιαλισμός συλλογική νοημοσύνη συμμετοχική δημοκρατία συμμετοχική κουλτούρα συνεργατική γνώση σύνορα τέχνη ταχύτητα υπηκοότητα φιλελευθερισμός φύλο χαρτογράφηση χρέος χώρος ψηφιακά δικαιώματα

Re-public στο

Ηλίας Ρουμπάνης – Η πρόκληση της μετανάστευσης στην Ελλάδα

Ο Ηλίας Ρουμπάνης προτρέπει για την δημιουργία ενός διαφανή δρόμου προς την απόκτηση υπηκοότητας. Γιατί σε τελική ανάλυση, μόνον ένα υποκείμενο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων μπορεί να διαπραγματευτεί το μέλλον του επί ίσοις όροις. Χρειάζεται να κωδικοποιήσουμε τα ενδιάμεσα στάδια μεταξύ της ολοκληρωτικής παρανομίας και της απόκτησης υπηκοότητας, και τουλάχιστον να εγγυηθούμε τα ανθρώπινα δικαιώματα όλων, είτε είναι πολίτες είτε μετανάστες.


Η μετανάστευση δεν είναι ούτε επιθυμητή, ούτε ανεπιθύμητη. Είναι σαν την βροχή: κάποιες φορές αναζωογονητική, άλλες ολέθρια, όμως αναμφίβολα αναπόφευκτη. Οι άνθρωποι μετακινούνται ανά τον κόσμο από τις απαρχές του και θα συνεχίσουν να το κάνουν. Δεύτερον, η μετανάστευση είναι μία κρίση. Το κινέζικο γράμμα για την κρίση μου έχουν πει ότι συνδυάζει δύο γράμματα: το ένα αντιπροσωπεύει τον έσχατο κίνδυνο και το άλλο την έσχατη ευκαιρία. Η πρόκληση δεν είναι το αν θα έχουμε μετανάστες, αλλά το πώς θα τους αντιμετωπίσουμε όταν (όχι αν) έρθουν!


H φαντασιακή διάσταση του ελληνικού εθνικισμού


Καλώς ή κακώς, η Ελλάδα αντιμετωπίζει την πρόκληση της μετανάστευσης σαν ένα έθνος-κράτος. Αυτό το έθνος-κράτος ιδρύθηκε στη βάση ενός κοινωνικού συμβολαίου – το οποίο ουδέποτε υπογράφηκε, αλλά ήταν φαντασιακό- και που δηλώνει ότι το κύριο πολιτικό υποκείμενο είναι ο πολίτης. Η υπηκοότητα είναι μία αφηρημένη νομική έννοια: αναφέρεται σε ένα φαντασιακό και απρόσωπο υποκείμενο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Πάντως, η εναλλασσόμενη χρήση των εννοιών πολίτης και υπήκοος δείχνει ότι αυτή η αφηρημένη νομική οντότητα αντιστοιχεί σε ένα πραγματικό πρόσωπο το οποίο είναι παρεμφερές από πολιτισμική άποψη με όλους τους υπόλοιπους πολίτες. Οι Έλληνες πολίτες έχουν μάθει ότι η πρόσβαση στα δημόσια αγαθά, όπως η εκπαίδευση, τα δημόσια αξιώματα, η πολιτική αντιπροσώπευση, κτλ, εξαρτάται από την αποδοχή ενός μοναδικού πολιτισμικού πακέτου, ή με νομικούς όρους, από ένα μονο-πολιτισμικό καθεστώς, το οποίο περιλαμβάνει την ικανότητα χρήσης μίας κυρίαρχης γλώσσας, την αποδοχή μίας κυρίαρχης θρησκείας, τη συμμετοχή σε μία συγκεκριμένη εθνική ιστορική αφήγηση, κτλ. Προσλαμβάνοντας τους εαυτούς μας σαν ‘αυθεντικούς Έλληνες’, ζητάμε, στην πραγματικότητα μία μεταχείριση ως πολίτες με συγκεκριμένη εξουσία.


Η μετανάστευση δεν είναι ένα καινούργιο φαινόμενο για την Ελλάδα. Στην δεκαετία του 20, η το Ελληνικό κράτος κατάφερε να ενσωματώσει τους πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, έναν πληθυσμό ο οποίος έφτανε το 20% του τότε πληθυσμού της. Στην πραγματικότητα, όλες οι περίοδοι οικονομικής ευμάρειας της Ελλάδας (κατά το τέλος του 19ου αιώνα, τις δεκαετίες του 20 και του 90) συνδέονται με την δημιουργία μεταναστευτικών κυμάτων προς τη χώρα.


Το πρόβλημα με τη σύγχρονη μετανάστευση στην Ελλάδα είναι, ίσως, ότι οι νεοεισελθέντες είναι κατηγορηματικά όμοιοι και ουσιαστικά διαφορετικοί από τον γηγενή πληθυσμό. Για παράδειγμα, ‘όπως εμείς’, και αυτοί μεγάλωσαν με ένα κυρίαρχο βιβλίο ιστορικής αλήθειας, Έναντι της ελληνικής ιστορικής θέσης υπάρχουν οι αντίστοιχες αλβανικές, τούρκικες, βουλγάρικες, κτλ. Κάθε έθνος διαθέτει ένα βιβλίο που παρουσιάζει την επίσημη, αληθινή, ιστορία του έθνους.


Αυτές οι αφηγήσεις αναιρούν η μία την άλλη όπως και τα φυσικά μας σύνορα. Για παράδειγμα, η ελληνική ιστοριογραφία αναφέρεται στη Νότια Αλβανία με το όνομα Βόρεια Ήπειρος, υπαινισσόμενη έναν οργανικό δεσμό της περιοχής με την Ελλάδα, ή τουλάχιστον τον αφύσικο δεσμό της με την Αλβανία. Παρομοίως, η αλβανική ιστοριογραφία αναφέρεται στην Νότια Ήπειρο με το όνομα Τσαμουριά, ή αλλιώς σαν ένα αλύτρωτο τμήμα της ‘μητέρας πατρίδας’. Οι γηγενής και οι μεταναστευτικοί πληθυσμοί διαθέτουν ένα κοινό, αλλά αντικρουόμενο, σύνολο ιστορικών αληθειών. Οι μετανάστες μετακίνησαν απλώς τα σύνορα (τα οποία είχαμε συμφωνήσει με επώδυνο τρόπο να χαράξουμε στην Ήπειρο, το Αιγαίο, τη Θράκη) στην καρδιά των πόλεων και των γειτονιών μας. Ο ‘φαντασιακός άλλος’ μένει πια στη διπλανή πόρτα, πηγαίνει στο σχολείο μαζί με τα παιδιά μας, και συχνά δουλεύει για ή μαζί με εμάς.


Προβλήματα ενσωμάτωσης


Αργά ή γρήγορα τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά ισοδυναμούν και με την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση. Ας πάρουμε ως παράδειγμα την παγκόσμια τάση αστικοποίησης. Οι μετανάστες εγκαθίστανται συνήθως σε περιοχές όπου προσφέρεται δουλειά και φτηνή κατοικία και όπου είναι πιθανόν να βοηθηθούν από μία ευρύτερη κοινότητα που προέρχεται από την χώρα τους. Ως αποτέλεσμα, άνθρωποι με συγκεκριμένα πολιτισμικά χαρακτηριστικά, είναι πολύ πιθανό να δουλεύουν και να κατοικούν σε συγκεκριμένες περιοχές. Οι μετανάστες από τη Μικρά Ασία κατοίκησαν, για παράδειγμα, σε συγκεκριμένες περιοχές της Αθήνας με χαρακτηριστικά ονόματα, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τους σημερινούς μετανάστες – η έννοια του ‘γκέτο’ προέρχεται άλλωστε από μια γειτονιά της Βενετίας όπου κατοικούσαν Εβραίοι.


Όπως μπορεί κάποιος να υποπτευτεί, τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά αντηχούν και στη διαμόρφωση του εργασιακού τοπίου των μεταναστών. Οι δουλειές που κάνουν οι νεοαφιχθέντες μετανάστες είναι βρώμικες, δύσκολες, και επικίνδυνες. Πολλοί μεταναστευτικοί πληθυσμοί, όπως και οι ‘ομογενείς’, αντιμετώπισαν μία πτώση της κοινωνικής τους θέσης.


Έχω ακούσει πολλές φορές ότι ναι μεν οι Έλληνες έχουν υπάρξει και αυτοί μετανάστες, αλλά ότι ‘οι Αλβανοί είναι διαφορετικοί’. Έρευνες σημειώνουν ότι από την ηλικία των πέντε τα παιδιά αρχίζουν να μιμούνται στο παιχνίδι τους την συμπεριφορά των ενηλίκων. Σε αυτά τα παιχνίδια, που είναι πάντοτε πολύ σοβαρά, τα παιδιά θα μάθουν και θα επαναλάβουν τα κυρίαρχα στερεότυπα για τον ‘άλλον’, συμπεριλαμβανομένων των στερεοτύπων για τους μεταναστευτικούς πληθυσμούς. Από αυτή την ευαίσθητη ηλικία τα παιδιά θα αρχίσουν να προτιμούν τα μέλη της δική τους ομάδας, που μπορεί είτε να περιλαμβάνει είτε όχι παιδιά μεταναστών. Ο κοινωνικός αποκλεισμός ξεκινά γρήγορα. Η παιδική ηλικία δεν είναι αθώα αφού αποτελεί μία περίοδο μύησης για την μετάβαση στον κόσμο των ενηλίκων. Ο κοινωνικός αποκλεισμός έχει μία συγκεκριμένη λογική: να τους κρατήσει όλους στη θέση τους!


Αν κάποιος θα έπρεπε να κάνει μία περίληψη των πολιτικών προτεραιοτήτων για τη μετανάστευση για τα χρόνια που έρχονται, πρώτα από όλα θα σημείωνε ότι η ελληνική κοινωνία πρέπει να ανοίξει τα μάτια της σε αυτή τη νέα πραγματικότητα. Οι μετανάστες ήρθαν για να μείνουν. Μπορεί να είναι ένας κίνδυνος, αλλά μπορούν και να είναι μία αναζωογονητική δύναμη, ένα πρόβλημα, ή μία πηγή πλούτου για μία κοινωνία που γερνά όσον αφορά τις ιδέες της και το ανθρώπινο δυναμικό της. Η σοσιαλιστική, η εργατική, και η κομμουνιστική παράδοση έχουν θεμελιωθεί πάνω σε συμβιβασμένα όνειρα. Η λέξη ‘συμβιβασμός’ έχει χρησιμοποιηθεί από πολλούς, από τον Λένιν ως τον Μπερλίνγκουερ. Η αριστερή και η κεντροαριστερή πρόταση για το μέλλον της μετανάστευσης στην Ελλάδα είναι και αυτή προϊόν συμβιβασμού.


Ένας διαφανής δρόμος για την απόκτηση υπηκοότητας


Ο αρχηγός της αντιπολίτευσης, Γιώργος Παπανδρέου, δέσμευσε το ΠΑΣΟΚ στο κοινοβούλιο για την υιοθέτηση συγκεκριμένων μέτρων. Τρία χρόνια στη ελληνική εκπαίδευση, είπε, πρέπει να αποτελέσουν τη βάση για την απόκτηση υπηκοότητας. Έχουν γίνει ακόμα εισηγήσεις για την άμεση απόκτηση από τους μετανάστες του δικαιώματος ψήφου στις τοπικές εκλογές. Τέλος, ορισμένα κόμματα –το ΚΚΕ, ο Συνασπισμός, και το ΠΑΣΟΚ- άνοιξαν την κομματική τους ιδιότητα στους μετανάστες σε διαφορετικά επίπεδα (χωρίς καμία ποσόστωση πάντως). Αυτά τα μέτρα δίνουν τη δυνατότητα στο μετανάστη να μεταμορφωθεί από ένα αντικείμενο συζήτησης σε ένα υποκείμενο που συμμετέχει στην διαπραγμάτευση. Αυτός είναι ο δρόμος προς τα εμπρός, γιατί αν αναζητούμε ένα μέγα μεταρρυθμιστή ο οποίος με ένα μαγικό ραβδί, θα εκσυγχρονίσει, θα εφεύρει, θα δημιουργήσει και θα καταστρέψει, σαν ένας από μηχανής θεός, τότε φαντασιωνόμαστε έναν φασιστικό, δεσποτικό, ή τουλάχιστον απολυταρχικό καθεστώς. Η δημοκρατία, εκτός από ένας στόχος, είναι και μία διαδικασία.


Όποιος έχει πίστη στην αριστερή παράδοση δεν μπορεί να είναι ουδέτερος. Η ουδετερότητα είναι το προνόμιο της νεοφιλελεύθερης παράδοσης, η οποία διατείνεται για την αυτόματη κοινωνική αρμονία, τους οποιουσδήποτε μονόδρομους, και τον φαταλισμό μίας κοινωνίας όπου η αγορά εναρμονίζει τα αντικρουόμενα συμφέροντα. Για να παραθέσω μία ρήση της Μάργκαρετ Θάτσερ: ‘Η κοινωνία δεν υπάρχει, υπάρχει μόνο η οικογένεια και το άτομο’. Δεν νομίζω!


Όσον αφορά το μεταναστευτικό καθεστώς, ο στόχος πρέπει να είναι η δημιουργία ενός διαφανή δρόμου προς την απόκτηση υπηκοότητας. Γιατί σε τελική ανάλυση, μόνον ένα υποκείμενο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων μπορεί να διαπραγματευτεί το μέλλον του επί ίσοις όροις. Δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα καθεστώς άμεσης απόκτησης υπηκοότητας με την άφιξη, γιατί ακόμα και αν το θέλαμε δεν θα μας το επέτρεπαν αφού τα σύνορα μας είναι και σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν μπορούμε όμως να εμμένουμε σε μία προοπτική του όλα ή τίποτα. Χρειάζεται να κωδικοποιήσουμε τα ενδιάμεσα στάδια μεταξύ της ολοκληρωτικής παρανομίας και της απόκτησης υπηκοότητας, και τουλάχιστον να εγγυηθούμε τα ανθρώπινα δικαιώματα όλων, είτε είναι πολίτες είτε μετανάστες.


Πρέπει να προσπαθήσουμε για να διατυπώσουμε την έννοιας του Ελληνισμού ως δώρο, σαν μία έκκληση στην οικουμενικότητα, όχι απλώς σαν μία αμυντική ασπίδα. Δεν υπάρχει καμία ‘καθαρή’ κουλτούρα. Η μουσική μας παράδοση, τα έθιμά μας, το φαγητό μας, ακόμα και η γλώσσα μας, είναι υβριδικές, αλλά παρόλα αυτά μοναδικές αφού αυτές οι μορφές έκφρασης δεν θα ήταν δυνατόν να αναπτυχθούν αλλού. Οποιαδήποτε συνταγή που περιέχει ντομάτα χρωστά πολλά στην Αμερική, αφού από εκεί προήρθε αυτό το φρούτο. Όμως, ποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι η πίτσα -όπου η ντομάτα έχει πρωταγωνιστικό ρόλο- δεν είναι μία Ιταλική συνταγή. Παρομοίως, τι θα ήταν η ελληνική παραδοσιακή μουσική χωρίς το κλαρίνο, το οποίο προέρχεται σαφώς από άλλη περιοχή.


Ο πολιτισμός μας δεν έχει τίποτα να φοβηθεί από την ξένη επιρροή, γιατί οι πολιτισμοί δεν είναι στατικές οντότητες, ζουν και εξελίσσονται στο χρόνο. Πρέπει να καλωσορίσουμε τα νέα ιδιώματα στη γλώσσα μας, τα νέα συστατικά στην κουζίνα μας, και τα νέα ονόματα στους δρόμους μας. Οι Αφρο-Έλληνες, οι Φιλιπινο-Έλληνες, οι Αλβανο-Έλληνες υπάρχουν, είτε θέλουμε να τους δούμε είτε όχι. Αν δεν δημιουργήσουμε ολοκληρωμένες προσωπικότητες, ανθρώπους με όνειρα και ελπίδες, ας προετοιμαστούμε για μια κοινωνία όπου θα κυριαρχείται από το φόβο.


Διαβάστε ακόμα


Περιοδικό διαβατήριο


Η Ελλάδα της μετανάστευσης



Editors - Re-public / ιστοσελίδα




Αφιέρωμα: μετανάστευση, πρόσφατα άρθρα
Ετικέτες: , , , ,

|
0 σχόλια »

σχολίασε