→ Αφιερώματα

Διάλογοι ←

→ Δράσεις

Re-public στο

Η οργάνωση πολιτικών δράσεων μέσω διαδικτυακών κοινοτήτων και κοινωνικής δικτύωσης γίνονται όλο και συχνότερες και η μαζικότητα τους αυξάνεται. Το φαινόμενο είναι δύσκολο να κατανοηθεί και να ερμηνευθεί, μέσα σε κάποιο γενικότερο πλαίσιο. Επιπλέον παρουσιάζει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως η απουσία συγκεκριμένων θέσεων, που το εμποδίζουν να λειτουργήσει ως παράγοντας πίεσης και επηρεασμού. Σε αυτό το άρθρο επιχειρείται η κατανόηση των χαρακτηριστικών του φαινομένου, με βάση τον τρόπο λειτουργίας των διαδικτυακών κοινοτήτων. Προτείνεται, επίσης, ένας μηχανισμός ανάπτυξης συγκεκριμένων θέσεων.


Εισαγωγή


Η πρώτες μεγάλες διαδηλώσεις, που οργανώθηκαν στην Ελλάδα μέσω διαδικτυακών κοινοτήτων (blogs, forum συζητήσεων, κοινωνικής δικτύωσης κλπ) ήταν το 2008, ως αντίδραση στην δολοφονία του μαθητή Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου. Από τότε το φαινόμενο εντείνεται, τόσο ως προς τη συχνότητά του, όσο και ως προς τη μαζικότητά του. Το τελευταίο δείγμα, που τείνει να πάρει πανευρωπαϊκό χαρακτήρα, είναι το κίνημα των «Αγανακτισμένων».


Όλες οι πολιτικές δράσεις που οργανώνονται μέσω διαδικτυακών κοινοτήτων έχουν κοινά χαρακτηριστικά, όπως:



• Κινούνται στα όρια της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, χωρίς να την αρνούνται. Δεν αποδέχονται, όμως, τον ιδεολογικό/καθοδηγητικό ρόλο των πολιτικών κομμάτων, τα οποία βρίσκονται, συχνά, στο επίκεντρο της κριτικής τους.
• Εκφράζουν αρνητικές στάσεις και συναισθήματα μάλλον, παρά υποστηρίζουν συγκεκριμένες πολιτικές θέσεις και δράσεις. Δεν καταθέτουν συγκεκριμένες προτάσεις πέρα από την έκφραση μιας γενικής δυσαρέσκειας.
• Χαρακτηρίζονται από απουσία συντονιστικών δομών.


Το γεγονός ότι κινούνται στα όρια της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, καθώς και οι μορφές αυτό-οργάνωσης που υιοθετούν, κάνουν πολλούς να μιλούν για βήματα προς ανάπτυξη άμεσης δημοκρατίας.


Είναι διάχυτη η εντύπωση ότι τα χαρακτηριστικά, που αναφέρθηκαν παραπάνω, είναι δύσκολο να ερμηνευτούν, γεγονός που οδηγεί στο να αντιμετωπίζονται οι δράσεις, που οργανώνονται μέσω διαδικτυακών κοινοτήτων, με συμπάθεια μεν, αλλά χωρίς αξία, όπως επίσης και με δυσπιστία για την έκβαση τους. Ένα πλαίσιο ερμηνείας μπορεί να συμβάλει ώστε οι δράσεις να αποκτήσουν κύρος, και να γίνουν πιο αποτελεσματικές. Στο παρόν άρθρο επιχειρείται η ανάπτυξη ενός τέτοιου πλαισίου, βασισμένου στα γενικότερα χαρακτηριστικά των διαδικτυακών κοινοτήτων. Προτείνονται, επίσης, μορφές οργάνωσης, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην ανάπτυξη συγκεκριμένων θέσεων και προτάσεων.


Χαρακτηριστικά διαδικτυακών ομάδων


Οι διαδικτυακές κοινότητες άρχισαν να αναπτύσσονται με την εμφάνιση του διαδικτύου, τη δεκαετία του ’80. Οι μορφή τους και οι δυνατότητες τους επηρεάζονται ισχυρά από την διαθέσιμη, κάθε φορά, τεχνολογία. Αρχικά τα κύρια ενδιαφέροντα εστιάζονταν σε θέματα υπολογιστών και τηλεπικοινωνιών, αφού οι σχετικοί με το αντικείμενο ήταν, ουσιαστικά, και οι μόνοι που είχαν τις γνώσεις και τις δεξιότητες, για να συμμετάσχουν. Με την εξάπλωση του διαδικτύου και την εξέλιξη της τεχνολογίας, η θεματολογία των διαδικτυακών κοινοτήτων επεκτάθηκε σε όλα τα πεδία ενδιαφέροντος και η συμμετοχή σε αυτές αυξήθηκε θεαματικά.


Υπάρχει όμως ένα χαρακτηριστικό που μένει αναλλοίωτο, οι διαδικτυακές κοινότητες είναι θεματικές. Εφ’ όσον υπάρχει κάποιο κοινό ενδιαφέρον, μπορεί να δημιουργηθεί μια κοινότητα που το καλύπτει, ανεξάρτητα από τη γενικότερη κοσμοθεωρία και την ιδεολογία των συμμετεχόντων. Όποιος μοιράζεται το ενδιαφέρον, μπορεί να συμμετάσχει, ανεξάρτητα από τα γενικότερα πιστεύω του.
Οι συζητήσεις στρέφονται γύρω από το κοινό ενδιαφέρον και συνήθως είναι συγκεκριμένες, με καλά ορισμένο σκοπό. Οι τοποθετήσεις επί γενικότερων θεμάτων αποφεύγονται. Τα ίδια τα μέλη φροντίζουν ώστε οι συζητήσεις να μην ξεφεύγουν, γιατί, συνήθως, κάτι τέτοιο οδηγεί σε μεγάλες διαφωνίες και χαοτικές καταστάσεις.


Στις συζητήσεις, που διεξάγονται, είναι πολύ εύκολο να εκφραστεί μια άποψη, ή να σχολιαστεί η άποψη άλλου μέλους. Το γεγονός αυτό, σε σχέση με τις διαφορετικές κοσμοθεωρίες των συμμετεχόντων, έχει ως αποτέλεσμα το εύρος των απόψεων, που εκφράζονται, να είναι πολύ μεγάλο, ακόμη κι όταν το υπό συζήτηση θέμα είναι περιορισμένο.


Το συνολικό αποτέλεσμα των προαναφερθέντων είναι ότι, οι συζητήσεις στις διαδικτυακές ομάδες συμβάλλουν στην ανάπτυξη προσωπικής άποψης, αλλά συχνά δεν επιτυγχάνεται συμφωνία σε κοινή θέση. Πολλές φορές η επίτευξη κοινής θέσης δεν ανήκει καν στα ζητούμενα.


Οι διαδικτυακές κοινότητες δεν έχουν, συνήθως, ιεραρχική δομή. Σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχουν οι συντονιστές (moderators), καθήκον των οποίων είναι να διαφυλάττουν κάποιους κανόνες στη συζήτηση, όπως καλή συμπεριφορά και αποφυγή υβριστικών φράσεων. Δεν έχουν όμως δικαίωμα παρέμβασης πέρα από καλά καθορισμένα και αποδεκτά από τους συμμετέχοντες πλαίσια. Κάθε απόκλιση από τα καθήκοντα τους γίνεται στόχος κριτικής, οπότε έχουν συνεχή κοινωνικό έλεγχο.


Χαρακτηριστικά κοινοβουλευτικού διαλόγου


Σε αυτό το σημείο μπορούμε να αντιπαραβάλουμε τις πρακτικές των διαδικτυακών ομάδων με τα χαρακτηριστικά του διαλόγου στα πλαίσια της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Η πρώτη παρατήρηση, που μπορούμε να κάνουμε, είναι ότι η κοινοβουλευτική δημοκρατία είναι ένα σύστημα ιεραρχικό, σε αντίθεση με τη δομή των διαδικτυακών κοινοτήτων. Η «βάση», συνήθως, καλείται να εγκρίνει προτάσεις και προγράμματα διατυπωμένα από τα πολιτικά κόμματα. Οι «προτάσεις» περιγράφουν ένα γενικό πλαίσιο, στο οποίο υπάρχουν ασάφειες, τόσο στις λεπτομέρειες υλοποίησης, όσο και στα πρόσωπα που αναλαμβάνουν την προώθησή τους.


Για να πάρει κάποιος μέρος στην επεξεργασία και την διατύπωση των «προτάσεων» πρέπει συνήθως να είναι μέλος του πολιτικού κόμματος. Όχι μόνο να αποδέχεται ένα κοινό ιδεολογικό υπόβαθρο, αλλά και να είναι τυπικά ενταγμένος.


Η συχνότητα, με την οποία ζητείται η έγκριση διατυπωμένων θέσεων, που γίνεται με κάποιου είδους ψηφοφορία, μπορεί να χαρακτηριστεί μάλλον μικρή , σε σχέση με την ταχύτητα μεταβολής των οικονομικο-πολιτικών δεδομένων.


Ο βαθμός ασάφειας και δυνατότητας επηρεασμού των «προτάσεων» είναι διαφορετικός στα διαφορετικά ήδη πολιτικής δράσης. Π.χ. στη συνδικαλιστική δράση, οι συμμετέχοντες έχουν μεγαλύτερη δυνατότητα επηρεασμού, μέσω της συμμετοχής τους σε γενικές συνελεύσεις. Αντίθετα κατά τις εκλογές για κεντρική κυβέρνηση, η δυνατότητα επηρεασμού και σχολιασμού είναι περιορισμένη και οι ασάφειες μεγαλύτερες.


Σύγκριση


Με βάση τα παραπάνω, μπορούμε να συγκρίνουμε τα χαρακτηριστικά του διαλόγου στις διαδικτυακές ομάδες και στην κοινοβουλευτική δημοκρατία, που δίνονται στον παρακάτω πίνακα:


Πίνακας. Σύγκριση χαρακτηριστικών διαλόγου




Οι διαφορές στα χαρακτηριστικά του διαλόγου, που δίνονται συνοπτικά παραπάνω, μπορούν να δικαιολογηθούν από του διαφορετικούς σκοπούς που εξυπηρετεί, σε κάθε περίπτωση. Στις διαδικτυακές κοινότητες προσανατολίζεται στην προσωπική ανάπτυξη, ενώ στην κοινοβουλευτική δημοκρατία στην ανάπτυξη κατευθύνσεων διοίκησης.


Στις κινητοποιήσεις που οργανώνονται μέσω διαδικτυακών κοινοτήτων, τα δύο είδη διαλόγου συναντιούνται. Οι συμμετέχοντες είναι, φυσικά, κοινωνοί και των δύο ειδών, ως πολίτες τόσο της χώρας στην οποία διαμένουν, όσο και του διαδικτύου. Στη συγκεκριμένη περίπτωση φαίνεται να δίνουν μεγαλύτερη βαρύτητα στον διάλογο του τύπου των διαδικτυακών κοινοτήτων, που επιτρέπει άμεση έκφραση. Οι κυβερνώντες, όμως, φαίνεται να αντιλαμβάνονται τον διάλογο στα πλαίσια της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, αφού είναι ο τρόπος που κυρίως χρησιμοποιούν.


Πιστεύω ότι η αδυναμία κατανόησης των χαρακτηριστικών και δυναμικής των διαδηλώσεων οφείλεται, κυρίως, σε αυτό το γεγονός. Οι συμμετέχοντες συμπεριφέρονται ως ενεργοί πολίτες, πράγμα ζητούμενο σε όλες τις μορφές δημοκρατίας, αλλά βασιζόμενοι σε δομές και πρακτικές που δεν είναι ενταγμένες στη λειτουργία της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Οι κυβερνώντες και λειτουργούντες στα πλαίσια της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας δυσκολεύονται να κατανοήσουν αυτή την πρακτική, που είναι διαφορετική από αυτή με την οποία έρχονται σε καθημερινή επαφή.


Διατύπωση θέσεων


Ένα από τα χαρακτηριστικά των διαδηλώσεων είναι η απουσία θέσεων. Πέρα από την έκφραση της γενικής δυσαρέσκειας, δεν διατυπώνονται αιτήματα και προτάσεις για συγκεκριμένα θέματα.
Το γεγονός μπορεί να δικαιολογηθεί από τον τρόπο λειτουργίας και οργάνωσης των διαδικτυακών κοινοτήτων. Η έκφραση δυσαρέσκειας απέναντι σε ένα γεγονός είναι εύκολη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι όλοι είναι δυσαρεστημένοι για τον ίδιο λόγο. Πολλές φορές οι λόγοι, για τους οποίους κάποιος είναι δυσαρεστημένος, δεν είναι σαφείς.


Αντίθετα, λόγω της θεματικής φύσης των διαδικτυακών κοινοτήτων η διατύπωση συγκεκριμένων θέσεων είναι δύσκολη. Η συζήτηση, για να έχει πιθανότητες θετικής κατάληξης, πρέπει να κινηθεί γύρω από κάποιο καλά καθορισμένο ζήτημα. Τα αποτελέσματα, για να είναι αποδεκτά, πρέπει να είναι συγκεκριμένα, πέρα από τη μορφή ενός γενικού πλαισίου, πράγμα που απαιτεί πολλές τεχνικές γνώσεις και χρόνο.
Η μη ιεραρχική δομή των κοινοτήτων δεν επιτρέπει τη λειτουργία «ομάδων μελέτης», οι οποίες, αντιπροσωπεύοντας τους συμμετέχοντες, θα αναπτύξουν και θα διατυπώσουν θέσεις, που στη συνέχεια θα εγκριθούν μέσω κάποιας ψηφοφορίας. Κάτι τέτοιο πλησιάζει στη λογική των πολιτικών κομμάτων, ενώ αντιβαίνει στις βασικές αρχές οργάνωσης και λειτουργίας των διαδικτυακών κοινοτήτων, από τις οποίες ξεκινούν οι δράσεις.

Οι παραπάνω παρατηρήσεις δεν σημαίνουν ότι τέτοιου είδους δράσεις είναι καταδικασμένες στην έκφραση αρνητικών μόνο στάσεων. Δείχνουν όμως την ανάγκη δημιουργίας διαδικτυακών κοινοτήτων, με σκοπό την ανάπτυξη εναλλακτικών προτάσεων σε συγκεκριμένα θέματα.

Υπάρχουν διαδικτυακές κοινότητες, που έχουν εξαιρετική παραγωγή σχεδόν σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα. Οι παλαιότερες, περισσότερο ευσταθείς και καλύτερα οργανωμένες, είναι κάποιες που ασχολούνται με την παραγωγή ελεύθερου λογισμικού ανοικτού κώδικα (open source). Αν και καθαρά τεχνικής φύσης, οι κοινότητες αυτές διαθέτουν έναν καλά καθορισμένο και αποδοτικό τρόπο λειτουργίας, που οδηγεί τόσο στην παραγωγή καινοτόμων προϊόντων, όσο και στη συνέχεια της ίδιας της κοινότητας.

Η ανάλυση της λειτουργίας τέτοιων ομάδων ξεπερνά τις προθέσεις και τις δυνατότητες αυτού του άρθρου. Η δομή τους όμως θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως σημείο εκκίνησης για κοινότητες με σκοπό την ανάπτυξη εναλλακτικών προτάσεων επί συγκεκριμένων θεμάτων. Στις κοινότητες αυτές θα μπορούν να συμμετέχουν οι πάντες, ανάλογα με τις γνώσεις και τις ικανότητες τους, σε εθελοντική βάση. Οι προτάσεις και οι θέσεις που θα αναπτύσσουν πρέπει να είναι κωδικοποιημένες, αιτιολογημένες και εκφρασμένες με τρόπο ώστε να γίνονται όσο το δυνατόν ευκολότερα κατανοητές από το ευρύ κοινό.
Οι διοργανωτές πολιτικών δράσεων, π.χ. διαδηλώσεων, θα μπορούν να επιλέγουν από τις εναλλακτικές προτάσεις και να τις χρησιμοποιούν ως θέσεις και προτάσεις προς την εξουσία.


Μια τέτοια προσέγγιση απαιτεί ενεργούς πολίτες, που μπορούν να σκέπτονται αυτόνομα και να είναι διατεθειμένοι να προσφέρουν εθελοντικά μέρος του χρόνου, των γνώσεων και των δεξιοτήτων τους στο κοινό καλό. Απαιτεί επίσης υψηλό μορφωτικό επίπεδο, αφού το κάθε θέμα προϋποθέτει πλήθος ειδικών γνώσεων. Πιστεύω ότι, αν/όταν ένα τέτοιο κίνημα ξεκινήσει να εκδηλώνεται, τα οφέλη θα είναι τεράστια και η εξέλιξη του ραγδαία.


Συμπεράσματα


Στο άρθρο αυτό συγκρίναμε τη λειτουργία του διαλόγου στις διαδικτυακές κοινότητες και την κοινοβουλευτική δημοκρατία. Υποστηρίξαμε ότι η αδυναμία κατανόησης των χαρακτηριστικών των πολιτικών δράσεων, που οργανώνονται μέσω διαδικτυακών κοινοτήτων, οφείλεται στα διαφορετικά χαρακτηριστικά, έννοιες και πρακτικές του διαλόγου στη κάθε περίπτωση.
Μελετήσαμε κάποια χαρακτηριστικά των διαδικτυακών κοινοτήτων και δείξαμε πώς αυτά μεταφέρονται στο κίνημα των «Αγανακτισμένων». Τέλος προτείναμε ένα μηχανισμό ανάπτυξης θέσεων και προτάσεων, που θα μπορούσε να παράσχει το θεωρητικό υπόβαθρο σε μελλοντικές κινητοποιήσεις.

Αφιέρωμα: δικτυωμένες εξεγέρσεις
Ετικέτες: αγανακτισμένοι , ελλάδα , κώστας κεχαγιάς , σύνταγμα

σχολίασε