ετικέτες

blogging claudia aradau creative commons facebook geert lovink michel bauwens olpc p2p trafficking Venanzio Arquilla web2.0 wikileaks wikipedia Γαλλία ΕΕ ΕΚΦ ΗΠΑ Λατινική Αμερική Μεγάλη Βρετανία ΟΗΕ ΠΚΦ Τουρκία ακτιβισμός ανθρωπισμός ανθρωπολογία ανθρώπινα δικαιώματα ανοικτές υποδομές ανοικτή πρόσβαση αραβικές εξεγέρσεις αριστερά αρχιτεκτονική ασφάλεια βασίλης κωστάκης βιοτεχνολογία δημιουργικότητα δημοκρατία δημόσια αγαθά δημόσιοι χώροι διανεμημένη-ενέργεια διαφάνεια εθνικισμός εκπαίδευση ελεύθερα δεδομένα ελεύθερο λογισμικό ελλάδα ενέργεια επισφάλεια εργασία ηθική θεωρία δικτύων θρησκεία θυματοποίηση ιταλία καθημερινή ζωή καινοτομία καπιταλισμός κλιματική αλλαγή κοινά αγαθά κοινωνία πολιτών κοινωνική δικαιοσύνη κοσμοπολιτισμός κρίση αντιπροσώπευσης λαϊκισμός λογισμικό λογοδοσία μετανάστες μετανθρωπισμός μη-γραμμικότητα μη πολίτες μουσική νέα μέσα νέλλη καμπούρη νεοφιλελευθερισμός ντιζάιν οικολογία οικονομικές στατιστικές οικονομική κρίση παγκοσμιότητα πειρατεία πνευματικά δικαιώματα πολιτισμικές διαφορές πρόνοια πόλεις σεξουαλική εργασία σοσιαλδημοκρατία σοσιαλισμός συλλογική νοημοσύνη συμμετοχική δημοκρατία συμμετοχική κουλτούρα συνεργατική γνώση σύνορα τέχνη ταχύτητα υπηκοότητα φιλελευθερισμός φύλο χαρτογράφηση χρέος χώρος ψηφιακά δικαιώματα

Re-public στο

Şevket Pamuk – Παγκοσμιοποίηση, εκβιομηχάνιση και μεταβαλλόμενη πολιτική στην Τουρκία

Şevket PamukΕίναι αβέβαιο το κατά πόσο το κυβερνών ΑΚΡ θα συνεχίσει την πορεία του προς μια πιο μετριοπαθή θέση, υποστηρίζει ο Şevket Pamuk. Μια τέτοια μετεξέλιξη θα απαιτούσε ισχυρή δέσμευση όχι μόνο για μια κοσμική πολιτική τάξη αλλά και για περαιτέρω εκδημοκρατισμό και βελτίωση των πολιτικών και ανθρώπινων δικαιωμάτων.


Μια κλιμακούμενη πολιτική μάχη ανάμεσα στους κρατικιστές κοσμικούς και το ΑΚΡ κυριάρχησε στην τουρκική ατζέντα τον περασμένο χρόνο. Σε τέτοιους καιρούς, δεν είναι εύκολο να συζητάμε οτιδήποτε άλλο εκτός από τις τελευταίες πολιτικές εξελίξεις. Ωστόσο, θα προσπαθήσω να υιοθετήσω μια πιο μακροπρόθεσμη προοπτική και να ερευνήσω μια από τις πιο σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις στην Τουρκία, τις τελευταίες δεκαετίες, η οποία έπαιξε, επίσης, σημαντικό ρόλο στην άνοδο του Κόμματος της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης ή ΑΚΡ, όπως είναι γνωστό στην Τουρκία.


Στη διάρκεια της πρώτης κυβερνητικής θητείας του, το ΑΚΡ ακολούθησε μετριοπαθή πολιτική και είναι αξιοσημείωτο ότι έκανε περισσότερα για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση της Τουρκίας από οποιαδήποτε άλλη τουρκική κυβέρνηση. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε το ΑΚΡ και τα αίτια της επιτυχίας του. Αναμφίβολα, υπάρχουν πολλές αιτίες για την εκλογική επιτυχία του. Σε ό, τι αφορά τα οικονομικά αίτια, δίνεται έμφαση στην ισχυρή ανάκαμψη μετά την κρίση του 2001. Μια άλλη εξέλιξη, όμως, που δεν έχει αναγνωριστεί αρκετά είναι η ανάπτυξη, τις τελευταίες δεκαετίες, νέων βιομηχανικών κέντρων στην καρδιά της Ανατολίας, μια εξέλιξη που συνδέεται βασικά με την παγκοσμιοποίηση και την προσανατολισμένη στις εξαγωγές εκβιομηχάνιση στην Τουρκία, από τη δεκαετία του 1980 κι ύστερα.


Σ’ αυτό το σύντομο άρθρο, προτίθεμαι να συνδέσω την άνοδο του ΑΚΡ με την προσανατολισμένη στις εξαγωγές εκβιομηχάνιση και τον ολοένα και περισσότερο εξωστρεφή προσανατολισμό της Τουρκίας. Θα επισημάνω επίσης την άνοδο μιας νέας μεσαίας τάξης στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας. Θα υποστηρίξω ότι αυτή η νέα τάξη επηρέασε την μεταμόρφωση και τη μετριοπάθεια του ΑΚΡ, όπως επίσης την εκλογική επιτυχία του.


Παγκοσμιοποίηση και αύξηση των εξαγωγών


Η εκβιομηχάνιση στην Τουρκία σημείωσε σημαντική πρόοδο στη διάρκεια των δεκαετιών του 1960 και 1970. Είχε, ωστόσο, σημαντικά μειονεκτήματα. Εξαρτιόταν πολύ από τη στήριξη της κυβέρνησης και ήταν προσανατολισμένη στο εσωτερικό. Οι βιομηχανικές εξαγωγές παρέμειναν πολύ χαμηλές στη δεκαετία του 1970.


Από γεωγραφική άποψη, η βιομηχανία παρέμενε συγκεντρωμένη στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης και, γενικά, στη βορειοδυτική άκρη της χώρας. Οι βιομηχανικές ελίτ της περιοχής αυτής ήταν πολύ εξαρτημένες από την κυβέρνηση, ζητώντας επιδοτήσεις και δασμολογική προστασία. Ήταν επίσης αντίθετες στην οικονομική ολοκλήρωση με την Ευρώπη από φόβο ότι δεν θα μπορούσαν να ανταγωνιστούν τα προϊόντα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας.


Η σοβαρή οικονομική κρίση στα τέλη της δεκαετίας του 1970 κατέστησε σαφές ότι αυτή η πολιτική δεν μπορούσε να είναι βιώσιμη. Το 1980, η Τουρκία άρχισε να ευθυγραμμίζει περισσότερο την οικονομική πολιτική της με τις πραγματικότητες και τις απαιτήσεις της αναδυόμενης εποχής της παγκοσμιοποίησης, με την υιοθέτηση μιας φιλελεύθερης οικονομικής πολιτικής υπό τον Τουργκούτ Οζάλ.


Ο απολογισμός της πολιτικής της Τουρκίας την εποχή της παγκοσμιοποίησης είναι ανάμεικτος. Μπορούμε, πάντως, να πούμε ότι η οικονομική πολιτική έδωσε ώθηση στις εξαγωγές. Οι συνολικές εξαγωγές αυξήθηκαν από λιγότερο από 3 δις δολάρια το 1980 σε 20 δις δολάρια το 1990 και σε περισσότερα από 100 δις δολάρια το 2007. Ένας από τους καλύτερους δείκτες για το πόσο ανοιχτή είναι μια οικονομία ή για το πόσο εξωστρεφής είναι ο προσανατολισμός της είναι οι εξαγωγές ως ποσοστό του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος. Η αναλογία αυτή, από λιγότερο από 3% το 1980, ξεπέρασε το 25% το 2007.


Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι η αύξηση αυτή υπήρξε εξ’ ολοκλήρου σχεδόν αποτέλεσμα της αύξησης των βιομηχανικών εξαγωγών. Το μερίδιο των βιομηχανικών αγαθών στις συνολικές εξαγωγές, από περίπου 35% όλων των εξαγωγών το 1979, ξεπέρασε το 95% το 2007. Κατά σύμπτωση, η τάση αυτή δεν σημειώθηκε μόνο στην Τουρκία. Οι περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες βίωσαν μια παρόμοια τάση τις τελευταίες δεκαετίες. Εξίσου σημαντικό είναι ότι ένα σημαντικό μερίδιο των εξαγωγών της Τουρκίας κατευθυνόταν, εκείνη την περίοδο, στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Από το 1980 κι ύστερα, το μερίδιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις συνολικές εξαγωγές της Τουρκίας ξεπέρασε το 50%.


Τα νέα βιομηχανικά κέντρα στην Ανατολία


Οι αυξήσεις στις βιομηχανικές εξαγωγές από το 1980 κι ύστερα δεν σημειώθηκαν όλες στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης, που παραμένει η πιο βιομηχανοποιημένη βορειοδυτική περιοχή της χώρας. Η επέκταση των εξαγωγών τις τελευταίες δεκαετίες συνοδεύτηκε από την ανάπτυξη νέων βιομηχανιών κέντρων σε όλη την Ανατολία- στο Gaziantep, Denizli, Eskisehir, Kayseri, Malatya, Kahramanmaras, Konya, Edirne και άλλες πόλεις. Το μερίδιο αυτών των επαρχιών στη συνολική απασχόληση στη βιομηχανία και στο βιομηχανικό προϊόν καθώς και στις βιομηχανικές εξαγωγές αυξήθηκε με ταχείς ρυθμούς.


Οι βιομηχανικές επιχειρήσεις σε αυτά τα αναδυόμενα κέντρα είναι συνήθως μικρομεσαίες εταιρίες με περιορισμένο κεφάλαιο. Οι περισσότερες είναι οικογενειακές επιχειρήσεις που απασχολούν ελάχιστους επαγγελματίες μάνατζερς. Η παραγωγή τους ξεκίνησε από τη χαμηλή τεχνολογία και τις βιομηχανίες με μεγάλη δαπάνη εργασίας, την υφαντουργία και την ένδυση, την επεξεργασία τροφίμων, τις βιομηχανίες μετάλλων, τα προϊόντα ξυλείας, επίπλων και χημικών ουσιών. Από τα πρώτα στάδια, εκμεταλλεύτηκαν τα χαμηλά ημερομίσθια για να παράγουν για τις αγορές εξαγωγών. Απασχόλησαν επίσης εργάτες με μικρή ή μηδαμινή κοινωνική ασφάλιση ή οφέλη στον τομέα της περίθαλψης. Η χαμηλή τεχνολογία, η έμφαση στις βιομηχανίες με μεγάλη δαπάνη εργασίας και τα χαμηλά ημερομίσθια αντανακλώνται στα επίπεδα παραγωγικότητας. Η παραγωγικότητα εργασίας στα βιομηχανικά προιόντα υπήρξε κατώτερη του μέσου όρου- όχι μόνο στις πιο καθιερωμένες βιομηχανικές περιοχές όπως εκείνη της Κωνσταντινούπολης, αλλά στο σύνολο της χώρας. Αυτό δεν είναι περίεργο. Υποδηλώνει ότι η ανάπτυξη αυτών των κέντρων ήταν στενά συνδεδεμένη με το πλεονέκτημα των χαμηλών ημερομισθίων.


Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις στις νέες περιοχές βασίζονται κυρίως στο δικό τους κεφάλαιο και στα άτυπα δίκτυα. Δεν δανείζονται από τις τράπεζες αλλά έχουν την τάση να αναπτύσσονται πρωταρχικά μέσα από την επανεπένδυση των κερδών, γεγονός που ίσως εξηγεί την ανθεκτικότητα τους έναντι των επαναλαμβανόμενων κύκλων απότομης ανόδου και πτώσης στην Τουρκία, στη διάρκεια της δεκαετίας του 1990.


Με τον καιρό, οι εταιρίες αυτές συνειδητοποιούν όλο και περισσότερο τη σημασία της νέας τεχνολογίας. Οι πιο πετυχημένες επιχειρήσεις, και ειδικότερα οι μεγαλύτερες εταιρίες, προσπαθούν να παράγουν αγαθά υψηλότερης τεχνολογίας υιοθετώντας πιο εκσυγχρονισμένες τεχνολογίες. Το καίριο ερώτημα είναι η έκταση ή η ταχύτητα με την οποία οι εταιρίες αυτές μπορούν να περάσουν στην παραγωγή αγαθών με υψηλότερη προστιθέμενη αξία, χρησιμοποιώντας ένα καλύτερα εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό με νέες δεξιότητες και να επιτύχουν αύξηση της παραγωγικότητας εργασίας. Εναλλακτικά, η παραγωγικότητα εργασίας θα αυξάνεται με αργούς ρυθμούς, και θα εξακολουθούν να παράγουν τα ίδια αγαθά που παράγουν σήμερα και θα υποχρεώνονται σε μεγαλύτερο ανταγωνισμό στις διεθνείς αγορές, ακόμη και στην εσωτερική αγορά, με τα προϊόντα από την Κίνα και από χώρες με ακόμη χαμηλότερα ημερομίσθια.


Οι νέες βιομηχανικές ελίτ και το ΑΚΡ


Όταν ο Ziya Golkap εξέτασε το οθωμανικό τουρκικό τοπίο πριν από έναν περίπου αιώνα, δεν μπόρεσε να μην παρατηρήσει ότι η ντόπια μεσαία τάξη που ηγείτο της αναπτυξιακής διαδικασίας στις περισσότερες δυτικές χώρες ήταν εμφανώς απούσα στην περίπτωση της Τουρκίας. Αντίθετα, παρατήρησε πολλούς μικρέμπορους και μαγαζάτορες οργανωμένους σε συντεχνίες και ίσως πιο συνηθισμένους στην αλληλεγγύη παρά στον ανταγωνισμό.


Από τότε η Τουρκία βίωσε τρία μεγάλα κύματα εκβιομηχάνισης. Στη δεκαετία του 1930, στη διάρκεια της Μεγάλης Κρίσης, της εκβιομηχάνισης ηγούντο κρατικές επιχειρήσεις, υπό την αναπτυξιακή στρατηγική του λεγόμενου κρατικισμού. Οι τότε βιομηχανικές ελίτ διοικούσαν τις κρατικές επιχειρήσεις. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, που ο κρατικισμός εγκαταλείφθηκε προς όφελος του μοντέλου της μικτής οικονομίας, της εκβιομηχάνισης ηγείτο ο ιδιωτικός τομέας, με εταιρίες ή ομίλους εταιριών στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης και, γενικότερα, στη βορειοδυτική άκρη της χώρας. Η ανάπτυξη νέων βιομηχανικών κέντρων σε όλη την Ανατολία από τη δεκαετία του 1980 κι ύστερα αποτέλεσε το τρίτο κύμα εκβιομηχάνισης και οδήγησε στην εμφάνιση μιας νέας γενιάς βιομηχανικών ελίτ.


Αυτό που παρατηρούμε στις πόλεις της Ανατολίας τις τελευταίες δεκαετίες αποτελεί ένα θαυμάσιο παράδειγμα βιομηχανικού καπιταλισμού που εμφανίστηκε σε μια κατεξοχήν αγροτική και εμπορική κοινωνία. Αυτοί οι βιομήχανοι εμφανίστηκαν πρόσφατα τόσο στις περιοχές τους όσο και σε εθνικό επίπεδο. Ανυπομονούσαν να καθιερωθούν και να πάρουν ένα μέρος της εξουσίας της προηγούμενης γενιάς των ελίτ. Οι βιομηχανικές ελίτ του προηγούμενου κύματος εκβιομηχάνισης που έδρευαν στην Κωνσταντινούπολη, είχαν ιδρύσει, το 1971, τη δική τους οργάνωση που ονομαζόταν TUSIAD. Η νέα γενιά βιομηχάνων της Ανατολίας ίδρυσε, το 1990, την MUSIAD. Στα πρώτα της χρόνια, η MUSIAD υποστήριξε τα ισλαμικά κόμματα των οποίων ηγείτο ο Νεχμετίν Ερμπακάν, αλλά τα μέλη της αποξενώνονταν όλο και περισσότερο από την εσωστρεφή, αντιευρωπαϊκή ρητορική αυτών των κομμάτων. Όταν, το 2001, μια ομάδα πολιτικών υπό τους Ταγίπ Ερντογάν και Αμπντουλάχ Γκιουλ αποσχίστηκαν από τον Ερμπακάν και ίδρυσαν ένα νέο πολιτικό κόμμα, οι νέοι βιομήχανοι και η MUSIAD παρείχαν πολιτική υποστήριξη στο ΑΚΡ εξαιτίας των πιο μετριοπαθών, εξωστρεφών, φιλοευρωπαϊκών και υπέρ της παγκοσμιοποίησης θέσεών του. Δεν θέλω να πω ότι η υποστήριξη της MUSIAD ήταν η μόνη αιτία για τη μετριοπάθεια του ΑΚΡ, ήταν ωστόσο σημαντική.


Πιο φιλικό απέναντι στον ιδιωτικό τομέα, πιο πραγματιστικό από οποιαδήποτε κυβέρνηση μέχρι τότε, το ΑΚΡ εξακολούθησε να υποστηρίζεται από ευρεία τμήματα του ιδιωτικού τομέα. Δεν ήρθε σε σύγκρουση με τις πιο καθιερωμένες βιομηχανικές ελίτ της περιοχής της Κωνσταντινούπολης κατά την πρώτη του θητεία και έλαβε την αναγκαία στήριξη στην Ανατολία από τις βιομηχανικές ελίτ των αναδυόμενων περιφερειακών κέντρων. Ενώ η TUSIAD έχει λίγα μέλη, συγκεντρωμένα στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης, η MUSIAD εκπροσωπεί μια πολύ ευρύτερη ομάδα μικρομεσαίων επιχειρήσεων ανά τη χώρα. Ασφαλώς, η υποστήριξη αυτών των μικρομεσαίων επιχειρήσεων μέτρησε πολύ περισσότερο στις εκλογικές περιόδους.


Η κυβέρνηση μπορεί να μη βοήθησε τους αναδυόμενους βιομήχανους άμεσα, παρέχοντας τους προστασία ή μεγάλες επιδοτήσεις, έκανε όμως σίγουρα τα στραβά μάτια όταν πολλές από αυτές τις εταιρίες δεν πλήρωναν φόρους ή κοινωνική ασφάλιση στους εργάτες τους. Απ’ την πλευρά τους, οι νέοι βιομήχανοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο, διασφαλίζοντας ότι το ΑΚΡ θα παρέμενε δεσμευμένο στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, τη φορολογική πειθαρχία και, γενικότερα, σε πολιτικές σύμφωνες με την προσανατολισμένη στις εξαγωγές εκβιομηχάνιση, όπως υποστηρίζουν ο Ziya Onis και άλλοι.


Κοιτάζοντας μπροστά


Επεσήμανα την ανάπτυξη των νέων βιομηχανικών κέντρων και την άνοδο μιας νέας μεσαίας τάξης στην Ανατολία ως μια από τις πιο σημαντικές, ή ίσως την πιο σημαντική, κοινωνική και οικονομική εξέλιξη στην Τουρκία τις τελευταίες δεκαετίες. Τόνισα ότι οι ομάδες που επωφελούνταν από την προώθηση των εξαγωγών στην Τουρκία και γενικότερα από την εξωστρεφή οικονομική πολιτική υποστήριξαν το ΑΚΡ από την ίδρυσή του. Η αναδυόμενη μεσαία τάξη που επωφελήθηκε της παγκοσμιοποίησης, έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μεταμόρφωση και μετριοπάθεια του ΑΚΡ και στον ευρωπαϊκό προσανατολισμό του.


Η συνεχιζόμενη οικονομική επιτυχία είναι προφανώς το κλειδί για τη συνέχιση αυτών των ευρέων τάσεων. Σύμφωνα με τα περισσότερα κριτήρια, η οικονομία πήγε καλά μετά το 2001, μολονότι υπήρξε καθυστέρηση στη δημιουργία θέσεων εργασίας και η αστική ανεργία παρέμεινε υψηλή παρά την οικονομική ανάκαμψη. Το παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον ήταν εξαιρετικά ευνοϊκό τα τελευταία πέντε χρόνια, μπορεί όμως να μην παραμείνει τόσο ευνοϊκό τα χρόνια που έρχονται. Η εγκατάλειψη των προϊόντων που απαιτούν μεγάλη δαπάνη εργασίας και η έμφαση στην παραγωγή υψηλότερης τεχνολογίας, δεν μπορεί να προκύψει μόνο από τις δυνάμεις της αγοράς. Η μακροοικονομική σταθεροποίηση απαίτησε πολύ χρόνο, αλλά πιο λεπτομερείς μικρές μεταρρυθμίσεις είναι τώρα αναγκαίες για να διατηρηθεί η κεκτημένη ταχύτητα. Η οικονομική πολιτική πρέπει να είναι πιο ενεργή, πιο επιδέξια και πιο δημιουργική στα χρόνια που έρχονται. Είναι σαφές ότι η οικονομική επιτυχία δεν θα επιτευχθεί τόσο εύκολα τα επόμενα πέντε χρόνια όσο τα προηγούμενα πέντε.


Πρόσφατα, όμως, η πολιτική εικόνα έγινε πιο αβέβαιη από την οικονομική. Το ΑΚΡ ακολούθησε μετριοπαθή κοινωνική και οικονομική πολιτική τα πρώτα πέντε χρόνια που βρίσκεται στην κυβέρνηση. Φαίνεται, όμως, ότι το 47% των ψήφων που έλαβε του έδωσε υπερβολική αυτοπεποίθηση. Είναι επίσης σαφές αναδρομικά ότι το όραμα για ένταξη στην Ε.Ε. ήταν πολύ κρίσιμο σε ό, τι αφορά την πρόοδο της μεταρρύθμισης και της ατζέντας του εκδημοκρατισμού. Με πολλούς τρόπους, η ευρωπαϊκή άγκυρα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επιτυχία του ΑΚΡ. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η εξασθένηση εάν όχι η εξαφάνισή της θα έχει σοβαρές πολιτικές συνέπειες για την Τουρκία. Είναι αβέβαιο το κατά πόσο το ΑΚΡ θα συνεχίσει την πορεία του προς μια πιο μετριοπαθή θέση. Μια τέτοια μετεξέλιξη θα απαιτούσε ισχυρή δέσμευση όχι μόνο για μια κοσμική πολιτική τάξη αλλά και για περαιτέρω εκδημοκρατισμό και βελτίωση των πολιτικών και ανθρώπινων δικαιωμάτων. Στα τέλη Μαρτίου 2008, μια τέτοια έκβαση μοιάζει πιο μακρινή απ’ότι δυο χρόνια πριν. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι αλλαγές στο πολιτικό περιβάλλον θα έχουν επίδραση και στο οικονομικό.



Αφιέρωμα: Τουρκία
Ετικέτες: , ,

|
0 σχόλια »

σχολίασε