→ Αφιερώματα

Διάλογοι ←

→ Δράσεις

Re-public στο

Η Kingsolver θεωρεί την ερώτηση για το αν, εν όψει της αυξανόμενης ύπαρξης χρεών, μπορεί να υπάρξει ένα κοινωνικό κίνημα στις ΗΠΑ παρόμοιο με το El Barzón, ένα κίνημα οφειλετών στο Μεξικό ιδιαίτερα ορατό κατά τη διάρκεια και ύστερα από τη νεοφιλελεύθερη οικονομική κρίση του 1994. Η σημασία του χρέους του Αμερικάνου καταναλωτή για την παγκόσμια οικονομία (με ισχυρό δυναμικό για οφειλέτες να το οργανώσουν, αν αναγνωριστεί αυτή η σπουδαιότητα) έγινε αισθητή στις ΗΠΑ λόγω της αυξανόμενης οικιακής παρακολούθησης και των συνδέσμων μεταξύ νεοφιλελεύθερης πολιτικής και νεοσυντηρητικής Χριστιανικής λογικής στην κυβερνητική διοίκηση. Από τότε που δημοσιεύτηκε αυτό το άρθρο για πρώτη φορά, οι ΗΠΑ βίωσαν – μαζί με πολλές άλλες χώρες – την πιστωτική κρίση που προβλέφθηκε σ’ αυτό το άρθρο.


Τον Δεκέμβριο του 1994, τον πρώτο χρόνο που η Συμφωνία Ελευθέρου Εμπορίου της Βόρειας Αμερικής (NAFTA) άρχισε να εφαρμόζεται, το μεξικανικό πέσο υποτιμήθηκε και οι επενδυτές στη μεξικανική αγορά προχώρησαν σε μαζική μεταφορά των κεφαλαίων έξω απ’ τη χώρα. Αυτό προκάλεσε τη χειρότερη χρηματοοικονομική κρίση από την εποχή που ξεκίνησε η νεοφιλελεύθερη οικονομική αναδιάρθρωση στη χώρα, πριν από είκοσι χρόνια. Οι πραγματικές αποδοχές έπεσαν σε επίπεδα κατώτερα από αυτά που οι εργάτες κέρδιζαν πριν από δυο δεκαετίες (Dresser 1997), πολλοί δημόσιοι υπάλληλοι έπαψαν να λαμβάνουν τους μισθούς τους και τα μηνιαία επιτόκια στο καταναλωτικό χρέος ανέβηκαν κατά 100 % κι ακόμα περισσότερο. Για πολλούς ανθρώπους, η πληρωμή των πιστωτικών καρτών και των τραπεζικών δανείων έγινε αδύνατη. Το El Barzon, ένα κίνημα που είχε ξεκινήσει στις αγροτικές περιοχές στο βόρειο και δυτικό Μεξικό ( βλέπε Hernandez 2001, de Gramont 2001, H.Williams 2001, Wheat 1996), έγινε ορατό κι απέκτησε λόγο στην πολιτική, καθώς οι οπαδοί του κατέλαβαν τις ιδιοκτησίες που είχαν αναγκαστεί να επιστρέψουν, μπλόκαραν τις γέφυρες με τρακτέρ, γδύθηκαν στους δημόσιους δρόμους (λέγοντας ότι είχαν απογυμνωθεί από όλα τα υπάρχοντά τους από τη νεοφιλελεύθερη πολιτική) και διαδήλωσαν μαζικά στα κρατικά και ομοσπονδιακά κυβερνητικά κέντρα. Το δημόσιο πρόσωπο του El Barzon το 2006 μπορεί να θεωρηθεί , στο πολύπλοκο πεδίο της κοινωνικής διαστρωμάτωσης στο Μεξικό, ως προϊόν της μεσαίας έως και ανώτερης αστικής τάξη.


Μια δεκαετία αργότερα και καθώς η εφαρμογή της NAFTA ολοκληρώθηκε το 2009 σύμφωνα με το 15ετές χρονοδιάγραμμά της, τα επιτόκια στο καταναλωτικό χρέος έχουν γίνει απρόσιτα και για πολλούς από τους κατοίκους των Ηνωμένων Πολιτειών. Στη Νότια Καρολίνα, ένας αυξανόμενος αριθμός πελατών, τα τελευταία χρόνια, πλήρωνε το ηλεκτρικό, το γκάζι, το τηλέφωνο, το νοίκι, τις ασφάλειες, τα στεγαστικά δάνεια, και τώρα τα τρόφιμα, με πιστωτική κάρτα. Στις αρχές του 2005, καθώς το διάταγμα υπ. αρ. 256 για την Πρόληψη των Καταχρηστικών Πτωχεύσεων και την Προστασία του Καταναλωτή ήταν υπό συζήτηση και πλήθαιναν οι δηλώσεις πτώχευσης στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι συνθήκες θύμιζαν, κατά κάποιο τρόπο, εκείνες του Μεξικού, το 1995. Μερικά βραχυπρόθεσμα δάνεια που χορηγούνται με εγγύηση το μισθό για την πληρωμή άλλων χρεών έχουν πολύ υψηλά επιτόκια ( B. Williams 2001), ακόμη και κατά 300-500%, και ενδέχεται να επιδεινώσουν την φυλετική οικονομική αδικία (βλέπε Spence 2005).


Ως πολιτική οικονομική και ερμηνευτική ανθρωπολόγος, που ασχολήθηκα στη δεκαετία του 1990 με την επιτόπια επιστημονική έρευνα, σε πολλές περιοχές, για το πώς οι άνθρωποι αντιλαμβάνονταν τη NAFTA, προέβλεψα τις επιδράσεις της στο Μεξικό και τις Ηνωμένες Πολιτείες (Kingsolver 2001). Αναρωτιόμουν, μάλιστα, για πολύ καιρό εάν θα υπήρχε ένα κοινωνικό κίνημα της μεσαίας τάξης, αντίστοιχο με το El Barzon, στις Ηνωμένες Πολιτείες, σε περίπτωση που το χρέος σε σχέση με τις πραγματικές αποδοχές γινόταν αφόρητο, ή εάν ιδεολογικοί λόγοι θα απέτρεπαν κάτι τέτοιο.


Ο χορός εξουσίας και χρέους


Από τη στιγμή που το κυρίαρχο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα έπαψε να έχει ως μέτρο το χρυσό κι άρχισε να βασίζεται στο χρέος ( Robbins 2005:99), εκείνοι που έχουν καταναλωτικό χρέος ( σε στεγαστικά και πιστωτικές κάρτες) έχουν αποκτήσει μια εξουσία στην οικονομία, γιατί η μηχανή του παγκόσμιου καπιταλισμού βασίζεται στις νέες πηγές χρέους για να δημιουργήσει νέες πηγές κέρδους (από πληρωμές επιτοκίων και τέλη) για τους επενδυτές. Αυτό που πρέπει να επεξεργαστούν ιδεολογικά οι οφειλέτες είναι ότι δεν διεκδικούν την εξουσία τους ( είτε επειδή δεν συνειδητοποιούν το ρόλο τους στην καθοδήγηση της οικονομίας, είτε επειδή φοβούνται τα αντίποινα εάν διεκδικήσουν την εξουσία τους, σταματώντας για παράδειγμα να καταναλώνουν ή αλλάζοντας τα καταναλωτικά πρότυπά τους). Θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε ψευδο- συνείδηση (Lykacs 1967), αλλά εγώ θεωρώ ότι είναι ένας χορός εξουσίας, καθώς πράγματι υπάρχουν μάσκες- όπως αυτή του ‘καταναλωτή’ στις Ηνωμένες Πολιτείες που αποσπά σημαντικά την προσοχή από την εστίαση στην εκμετάλλευση της διεθνικής εργασίας με τροφοδότηση της κατανάλωσης- όπως υπάρχουν επίσης χειρισμοί και ελιγμοί σε σχέση με αυτές τις μάσκες. Μια από τις μάσκες σ’ αυτό το χορό είναι ηθική: ο ισχυρός ρόλος των οφειλετών καλύπτεται στις Ηνωμένες Πολιτείες από μια νεοσυντηρητική χριστιανική ρητορική που χαρακτηρίζει το χρέος ως μη χριστιανικό, ανήθικο ή επαίσχυντο, κι αυτό έχει ως αποτέλεσμα να απομονώνει τα άτομα από μια πιθανή συλλογική δράση, καθώς ντρέπονται να γνωστοποιήσουν την κατάστασή τους στους άλλους. Υπάρχει επίσης η μάσκα της ‘μεσαίας τάξης’, εκείνων που έχουν τεράστια κεφάλαια στις Ηνωμένες Πολιτείες και που τα εισοδήματά τους βασίζονται κατά πολύ στα κέρδη από τα χρέη άλλων που υποτίθεται ότι ανήκουν στην ίδια κοινωνική τάξη.


Αντί να κάνουμε εικασίες σε σχέση με το γιατί εκείνοι που δημιουργούν το χρέος που καθοδηγεί την παγκόσμια οικονομία δεν αναγνωρίζουν και, πολύ περισσότερο, δεν ασκούν την εξουσία τους στις τράπεζες, τις εταιρίες, τα δημόσια ταμεία και τους διεθνικούς πιστωτές, οι ανθρωπολόγοι μπορούν να το ερευνήσουν εθνογραφικά, όπως έχει κάνει ο Brett Williams (2001, 2004). Μπορούμε να ρωτήσουμε ευθέως άτομα σε διάφορες περιοχές γι’ αυτά τα θέματα και να εντάξουμε τις αναλύσεις μας σ’ ένα συγκριτικό και ιστορικό πλαίσιο- και είναι ζωτικό να κάνουμε αυτή την έρευνα συνεργατικά, σε διάφορα πνευματικά πλαίσια ( π.χ. επιστημονικούς κλάδους, ακαδημαϊκούς/ ακτιβιστικούς, παγκόσμιο Βορρά /Νότο, φύλο, φυλή, τάξη ή πολιτικές διαιρέσεις) Ο Emilio Alvarez Longoria (2002:332) μας έχει δώσει, πιστεύω, εξαιρετικές συμβουλές για διεθνική συνεργατική έρευνα : ‘Η πρώτη πρόκληση είναι να αναπτύξουμε μια μορφή συνεργασίας που υπερβαίνει τη δυναμική πλούσια χώρα-φτωχή χώρα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να βρούμε τρόπους να επικοινωνήσουμε τις εμπειρίες με οριζόντιο τρόπο, που επιτρέπει την αμοιβαία γνώση’. Όπως επισημαίνουν οι συγγραφείς στο Ribeiro Escobar (2006), πολύ συχνά, οι απόψεις των κοινωνικών επιστημόνων αγνοούνται στις Ηνωμένες Πολιτείες, για λόγους που δεν έχουν να κάνουν μόνο με τη μετάφραση, αλλά και με τις ηγεμονικές πρακτικές γνώσης. Αυτό πρέπει να αμφισβητηθεί και να αλλάξει κι ίσως οι διανοητές των Ηνωμένων Πολιτειών να μετάσχουν περισσότερο στις παγκόσμιες συζητήσεις εάν υπάρξει μια πιο ρεαλιστική αίσθηση του ρόλου των Ηνωμένων Πολιτειών στην παγκόσμια οικονομία ( όπως προκύπτει από τις συναντήσεις της G- 20 στο Λονδίνο).


Η μεγαλύτερη μάσκα σ’ αυτόν τον κυκλικό χορό είναι εκείνη των Ηνωμένων Πολιτειών, ως φιγούρα που έχει τη δύναμη να υπαγορεύει τους όρους, ή να διαγράφει τα δάνεια των άλλων, ενώ οι ίδιες οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ο μεγαλύτερος οφειλέτης στην παγκόσμια κοινότητα. Εάν η Κίνα, για παράδειγμα, άλλαζε ξαφνικά τους όρους αποπληρωμής των χρεών για τις Ηνωμένες Πολιτείες, θα υπήρχε κρίση που δεν θα εξέθετε μόνο το φάσμα του χρέους των Ηνωμένων Πολιτειών αλλά θα διατύπωνε εκ νέου τον όρο ‘εξάρτηση’.


Όπως συγχωρούμε τους οφειλέτες μας


Για να επικεντρωθούμε στη σύγκλιση νεοφιλελεύθερης και νεοσυντηρητικής λογικής στην κυβέρνηση Μπους, εάν η φράση ‘συγχώρησε μας τα χρέη μας, όπως συγχωρούμε τους οφειλέτες μας’ ( που αποδίδεται στον Ιησού στο κατά Ματθαίο 6:12 της Καινής Διαθήκης) εφαρμοζόταν στην παγκόσμια οικονομία, ποιοι θα ήμαστε αυτοί οι ‘εμείς’ που συγχωρούμε τα χρέη; Θεωρώ ότι είναι ενδιαφέρον που ο Pat Robertson της Χριστιανικής Συμμαχίας έκανε δηλώσεις τόσο για την απειλή που εκπροσωπεί ο πρόεδρος της Βενεζουέλας Τσάβες για τις Ηνωμένες Πολιτείες ( ή ίσως για τις νεοφιλελεύθερες καπιταλιστικές αξίες) όσο και για την ανάγκη να είναι οι Χριστιανοί απαλλαγμένοι από χρέη. Έκανε αυτή τη δήλωση στην επίσημη ιστοσελίδα του για να διασαφηνίσει την προτροπή του στις Ηνωμένες Πολιτείες να δολοφονήσουν τον πρόεδρο Τσάβες:

Έχει καταστρέψει την οικονομία της Βενεζουέλας για να τη μετατρέψει σε πλατφόρμα για κομμουνιστική διείσδυση και μουσουλμανικό εξτρεμισμό σε όλη την ήπειρο…Αυτός ο άνθρωπος αποτελεί τρομερό κίνδυνο κι αυτή είναι η δική μας σφαίρα επιρροής, γι’ αυτό και δεν μπορούμε να το αφήσουμε συμβεί. Έχουμε το δόγμα Μονρόε κι έχουμε άλλα δόγματα που έχουμε ανακοινώσει και, χωρίς αμφιβολία, είναι ένας επικίνδυνος εχθρός για τον Νότο μας, που ελέγχει μια τεράστια πηγή πετρελαίου που θα μπορούσε να μας κάνει πολύ κακό.


Δεν θέλω να πω ότι ο Pat Robertson μίλησε στο όνομα της αμερικανικής κυβέρνησης, σίγουρα όμως μίλησε στην κυβέρνηση Μπους. Μπορούμε να δούμε, σ’ αυτή τη δήλωση, τις διασυνδέσεις μεταξύ των ισχυρισμών για ηθική ανωτερότητα της ηγεμονίας των Ηνωμένων Πολιτειών στις Αμερικές, τη νεοφιλελεύθερη καπιταλιστική πολιτική και τις νεοσυντηρητικές χριστιανικές αξίες. Στην επίσημη ιστοσελίδα του, ο Pat Robertson δημοσιεύει επίσης μια μελέτη που λέγεται ‘Πώς να απαλλαχθείτε από τα χρέη’, στην οποία παραθέτει αναφορές από τη Βίβλο για να υποστηρίξει τον ισχυρισμό του ότι το χρέος ισοδυναμεί με δουλεία κι ότι οι Χριστιανοί δεν πρέπει να είναι χρεωμένοι. Σ’ αυτή τη μελέτη, ο Robertson ηθικολογεί για το ρόλο των οφειλετών, αναφέροντας την ατομική βουλιμία για εμπορική ικανοποίηση ως αιτία του χρέους (και όχι, για παράδειγμα, την νεοφιλελεύθερη πολιτική). Σε μια μελέτη για το χρέος της μεσαίας τάξης, οι Warren και Tyagi (2005) υποστηρίζουν ότι το πρόσφατο νομοσχέδιο για την πτώχευση ήταν ‘μια ηθική κρίση για τους πτωχεύσαντες’. Η ηθική κρίση για εκείνους που δεν μπορούν να πετύχουν στην ελεύθερη αγορά συνοδεύεται συχνά από στρατηγικούς ισχυρισμούς περί ‘διαφοράς’ (π.χ. φυλετικής) που επιχειρούν να δικαιολογήσουν ή να εξηγήσουν αυτή την αποτυχία στην αγορά ( Brett Williams 2001, 2004). Ισχυρίζεται επίσης ότι για το χρέος ή την απώλεια οικονομικής δύναμης ευθύνεται το άτομο και όχι μια δομική κατάσταση ή μια πολιτική.


Οι συζητήσεις που σχετίζονται με τη μεταρρύθμιση για την πτώχευση στις Ηνωμένες Πολιτείες αποκάλυψαν όχι μόνο ιδεολογικές εικασίες για την ανηθικότητα του οφειλέτη αλλά και για την αιτία του ίδιου του χρέους- κι ακόμη πιο σημαντικό σε ένα καπιταλιστικό πλαίσιο, την ανικανότητα αποπληρωμής του χρέους και την θεωρούμενη συγχώρεση ή επαναδιαπραγμάτευση του χρέους μέσα από δηλώσεις πτώχευσης. Οι αποφάσεις για το ποιος χρειάζεται συμπόνια και ποιος χρειάζεται αυστηρότητα, σε σχέση με την οικονομική πολιτική στις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι όλο και περισσότερο αποφάσεις κρατικές παρά δημοκρατικές. Επαναλαμβάνουμε, ποιος είναι αυτό το ‘εμείς’ στη χριστιανική φράση ‘όπως συγχωρούμε τους οφειλέτες μας’ και πόσο αλληλένδετη είναι η δύναμη να διαγράφεις τα χρέη (ή να διαπραγματεύεσαι εκ νέου τους όρους) με έναν εν δυνάμει φασισμό;


Εξημερώνοντας τον οφειλέτη


Εάν η παγκόσμια οικονομία βασίζεται στο χρέος για να αναπτυχθεί, τότε ο οφειλέτης πρέπει να εξημερωθεί για να υπάρχουν ευνοϊκές τριμηνιαίες εκθέσεις. Ο Pem Buck (2005) υποστηρίζει ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι πολίτες της μεσαίας τάξης, και όχι οι φτωχότεροι, είναι πιο πιθανό να υποστηρίξουν το φασισμό. Είναι επίσης η ομάδα που έχει πιθανώς τα περισσότερα χρέη σε πιστωτικές κάρτες. Η νομοθεσία για την πτώχευση του 2005, που στόχευε ως επί το πλείστον να κάνει την κήρυξη πτώχευσης πιο δύσκολη για τη μεσαία τάξη, πρέπει να θεωρηθεί ως μια μορφή πειθάρχησης της μεσαίας τάξης (ή εξημέρωσης των οφειλετών) έτσι ώστε να εξασφαλίσει ότι ο χορός του χρέους θα συνεχιστεί χωρίς διακοπή ή χωρίς δημόσια συνειδητοποίηση της εξουσίας των χρεωμένων έναντι των πιστωτών τους. Η απειλή της φυλακής, υποστηριζόμενη από την απειλή της κρατικής βίας, καραδοκεί εάν η νόμιμη επαναδιαπραγμάτευση των όρων του χρέους δεν αποτελέσει λύση. Από τη στιγμή που οι μισές από τις πτωχεύσεις σχετίζονται με ολίσθημα στην κάλυψη της περίθαλψης από τους εργοδότες (Himmelstein, Warren, Thorne και Woolhandler 2005) και οι άλλες μισές μοιάζουν να συνδέονται με την απώλεια θέσεων εργασίας με άλλους τρόπους, αυτό το γενικό πρότυπο μπορεί να ερμηνευθεί ως ένας τρόπος τιμωρίας ή φίμωσης εκείνων που υποφέρουν από τη φιλελεύθερη αναδόμηση. Στη δεκαετία του 1990, το χρέος σε πιστωτικές κάρτες για τις οικογένειες της μεσαίας τάξης ανήλθε στο 75% (Dugas 2003). Στη μεσαία τάξη, εμπειρίες φυλετικής διάκρισης στο δανεισμό, που εξαναγκάζουν σε ακόμη μεγαλύτερη πειθαρχία συγκεκριμένες ομάδες οφειλετών, είναι διαδεδομένες ( βλέπε Appelbaum Mellnik 2005, B. Williams 2001).


Η οικουμενική μη συμμόρφωση είναι μια αναπτυσσόμενη πρακτική που διευρύνει τις επιδράσεις του χρέους. Ο Werner (2006) αναφέρει ότι περίπου οι μισές πιστωτικές κάρτες έχουν έναν όρο που λέει ότι αν ο κάτοχος της πιστωτικής κάρτας καθυστερεί να πληρώσει τους λογαριασμούς κοινής ωφελείας, για παράδειγμα, το επιτόκιο της πιστωτικής κάρτας μπορεί αυτόματα να ανέβει αρκετά, ως ποινή. Πώς ξέρει η εταιρία της πιστωτικής κάρτας ότι ο λογαριασμός του ηλεκτρικού πληρώθηκε με καθυστέρηση; Λόγω της αυξημένης ηλεκτρονικής εποπτείας, που ξέρουμε ότι υπάρχει, καθώς – για παράδειγμα- το διάταγμα USA PATRIOT έχει διατάξεις περί εποπτείας οικονομικών συναλλαγών ( Zeljak 2004a). Στο Μεξικό, όταν τα επιτόκια εκτοξεύτηκαν το 1994 και 1995, ένας Μπαρτζονίστας χαρακτήρισε αυτά τα επιτόκια που αυξάνονται χωρίς ειδοποίηση ή συνεννόηση ως ‘οικονομική τρομοκρατία’ ( De Palma 1995). Οι αυξανόμενες πτωχεύσεις οδηγούν τους δανειστές σε αυξανόμενη εποπτεία των οφειλετών ( Parenti 2003: 97). Η συλλογική επαναδιαπραγμάτευση των όρων της υπερχρέωσης των οφειλετών της μεσαίας τάξης στις Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να εμποδιστεί όχι μόνο από τις απομονωτικές επιδράσεις της ηθικολογίας για το χρέος αλλά και λόγω της αυξημένης (και όλο και μεγαλύτερης ηλεκτρονικής) εποπτείας των οικονομικών συναλλαγών όπως και των επικοινωνιακών πρακτικών.


Είναι βασικό να συγκρίνουμε τις σημειώσεις μας διεθνικά καθώς οι μάσκες πέφτουν σ’ αυτόν τον συνεχιζόμενο χορό εξουσίας και χρέους.


Μια πολύ εκτενέστερη εκδοχή αυτού του άρθρου δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά τον Ιανουάριο του 2008 στο Rethinking Marxism 20 (1): 11-25.


Αναφορές

-
Álvarez Icaza Longoria, E. 2002. Alianza Cívica and U.S.-Mexico collaboration. In Cross-border dialogues: U.S.-Mexico social movement networking επ. D. Brooks and J. Fox, 329-333. La Jolla, CA: Center for U.S.-Mexican Studies, University of California, San Diego.

- Appelbaum, B., και T. Mellnik. 2005. Black homebuyers far more likely to pay high interest. The State 4 September: G5.

- Buck, P. 2005. Keeping the collaborators on board as the ship sinks: Toward a theory of fascism and the U.S. `middle class.’ Paper presented in the session Rethinking Class and Exploitation: Imagineering Ethnography and Marxist Praxis Today, American Anthropological Association, 1 Δεκεμβρίου.

- de Grammont, H. C. 2001. El Barzón: un movimiento social inserto en la transición hacia la democracia política en México. En Una nueva ruralidad en América Latina? επ. Norma Giarracca, 153-190. Buenos Aires: CLACSO (Colección Grupos de Trabajo: Desarrollo Rural).

- De Palma, A. 1995. The Mexicans rise up against `fiscal terrorism.’ The New York Times/em> 13 Μαϊου: (1) 4.

- Dresser, D. 1997. Mexico: Uneasy, uncertain, unpredictable. Current History.

- Dugas, C. 2003. Middle class barely treads water. USA Today 14 Σεπτεμβρίου.

- Hernández, M. A. 2001. Remaking the corrido for the 1990s: Maldita Vecindad’s “El Barzón.” Studies in Latin American Popular Culture/em> 20: 101-115.

- Himmelstein, D. U., E. Warren, D. Thorne, και S. Woolhandler. 2005. MarketWatch: Illness and injury as contributors to bankruptcy. Health Affairs: The Policy Journal of the Health Sphere. 2 Φεβρουαρίου. 1.

- Kingsolver, A. E. 2001. NAFTA stories: Fears and hopes in Mexico and the United States. Boulder, CO: Lynne Rienner Publishers.

- Lukàcs, G. 1967. History and class consciousness: Studies in Marxist dialectics. μτφ. R. Livingstone. Cambridge, MA: MIT Press.

- Mann, Bruce H. 2002. Republic of debtors: Bankruptcy in the age of American independence. Cambridge, MA: Harvard University Press

- Manning, Robert D. 2000. Credit card nation: The consequences of America’s addiction to credit. New York: Basic Books.

- Parenti, C. 2003. The soft cage: Surveillance in America from slave passes to the war on terror. New York: Basic Books.

- Ribeiro, Gustavo Lins, and Arturo Escobar, eds. 2006. World anthropologies: Disciplinary transformations within systems of power. Oxford: Berg.

- Robbins, R. H. 2005. Global problems and the culture of capitalism. 3η εκδ. Boston: Allyn & Bacon.

- Spence, L. K. 2005. Commentary: New bankruptcy laws will target middle class. Interview. News & Notes with Ed Gordon. National Public Radio. 17 Μαϊου.

- Warren, E., και A. W. Tyagi. 2005. What’s hurting the middle class: The myth of overspending obscures the real problem. (New Democracy Forum.) Boston Review: a Political and Literary Forum. Σεπτέμβριος/Οκτώβριος 2005.

- Werner, B. 2006. Credit card clause hits consumers. The State. 5 Ιανουαρίου: B6.

- Wheat, A. 1996. The Mexican debtors’ revolt. Multinational Monitor 17:6.

- Williams, Brett. 2004. Debt for sale: A social history of the credit trap. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

- ____________. 2001. What’s debt got to do with it? In The new poverty studies: The ethnography of power, politics, and impoverished people in the United States επ. Judith Goode και Jeff Maskovsky, 79-102. New York: New York University Press.

- Williams, Heather. 2001. Of free trade and debt bondage: Fighting banks and the State in Mexico. Latin American Perspectives 28(4):30-51.

- Zeljak, C. 2004a. The USA Patriot Act. Problems of Post-Communism

- _______. 2004b. The USA Patriot Act and civil liberties (part II). Problems of Post-Communism 51 (3): 69-71.

Αφιέρωμα: read also, αναπαραστάσεις της κρίσης
Ετικέτες: Ann Kingsolver , καπιταλισμός , Μεξικό , νεοφιλελευθερισμός , οικονομική κρίση

σχολίασε