→ Αφιερώματα

όλα τα αφιερώματα

Διάλογοι ←

όλοι οι διάλογοι

→ Δράσεις

όλες οι δράσεις

Re-public στο

Paul Hartzog και Trebor Scholz: Προς μία κριτική του web 2.0

Στη συζήτηση, σημείο εκκίνησης του ομώνυμου αφιερώματος, ο Paul Hartzog και ο Trebor Scholz προσπαθούν να αποτυπώσουν μία κριτική του web 2.0 οργανωμένη σε 5 άξονες: παραγωγή, εκμετάλλευση, ατομικότητα/συλλογικότητα, πολιτιστικές διαφορές, ακτιβισμός.

---


Θανάσης/Παύλος: Πόσο καίριο είναι το ερώτημα για το ‘ποιος κατέχει τα μέσα παραγωγής’ σε σχέση με την οικονομία του διαδικτύου;


Paul Hartzog: Νομίζω ότι αυτό που συμβαίνει σήμερα υπογραμμίζει το γεγονός ότι το θέμα δεν ήταν ποτέ η κυριότητα. Η κυριότητα εγγυάται την ικανότητα να λαμβάνουμε και να εφαρμόζουμε αποφάσεις για την παραγωγή και να απολαμβάνουμε τους καρπούς αυτών των αποφάσεων. Η κυριότητα μας δίνει πρόσβαση στην παραγωγή. Η πρόσβαση είναι τώρα αποκεντρωμένη και υπό διευθέτηση.


Κατά συνέπεια, θα έλεγα ότι ο κρίσιμος παράγοντας σήμερα δεν είναι τα ‘μέσα παραγωγής’ αλλά τα ‘μέσα πρόσβασης’. Ας πάρουμε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα: Τη Wikipedia. Για τη λειτουργία της wikipedia πρέπει να υπάρχει: 1) πρόσβαση στην παραγωγή, δηλαδή σελίδες που επιδέχονται επιμέλειας, 2) πρόσβαση στην κατανάλωση, δηλαδή πρόσβαση στην ανάγνωση των σελίδων και 3) πρόσβαση στο Ίντερνετ. Οι κυβερνήσεις καθιστούν δυνατή την πρόσβαση στους φορείς παροχής υπηρεσιών Ίντερνετ (ISPs) που δίνουν πρόσβαση στους τελικούς χρήστες, και οι κάτοχοι της wikipedia καθιστούν δυνατή την πρόσβαση μέσα από τους διακομιστές και ένα σύστημα ανοιχτής επιμέλειας. Υπάρχουν σε αυτή την αλυσίδα πολλά σημεία παρεμπόδισης, παρακολούθησης, εκμετάλλευσης κλπ.


Πολύ πρόσφατα είδαμε, μέσα από την εξέγερση των χρηστών στο Digg και μια παρόμοια κρίση στο LiveJournal, στοιχεία μιας πολιτιστικής μεταστροφής στις αξίες σχετικά με το τι σημαίνει συμμετοχή στον δικτυακό πολιτισμό. Όλο και πιο πολύ, ο κόσμος ζητά υπευθυνότητα από τους ανθρώπους που ασχολούνται με τους διακομιστές και τους φορείς παροχής υπηρεσιών Ίντερνετ. Ωστόσο, όσο υπάρχουν διακομιστές, φορείς παροχής υπηρεσιών Ίντερνετ και άλλοι ανασχετικοί παράγοντες, με άλλα λόγια, όσο το Ίντερνετ δεν λειτουργεί πλήρως μεταξύ ομότιμων- οι ισχυροί θα έχουν τρόπους να κλείνουν λογαριασμούς, να απαγορεύουν την πρόσβαση σε ιστοσελίδες κλπ.


Μπορούμε να δούμε την επίδραση αυτής της μεταστροφής σε αρκετές από τις τρέχουσες διαμάχες: Στη συζήτηση για την ‘ ουδετερότητα του δικτύου’ για παράδειγμα ή την πιο γενική συζήτηση για το κατά πόσο η πρόσβαση στο Ίντερνετ πρέπει να είναι ιδιωτικό ή δημόσιο αγαθό. Το γεγονός ότι κυβερνήσεις και εταιρίες επιδιώκουν να χρησιμοποιούν τους φορείς παροχής υπηρεσιών Ίντερνετ ως σημεία παρακολούθησης είναι ένα ακόμη παράδειγμα. Η ‘long tail’ οικονομία έχει να κάνει με το πώς η πρόσβαση αλλάζει τη δυναμική της παραγωγής στο μέτρο που επιδρά σε αυτό που παράγεται και σε αυτόν που το παράγει. Οι εφαρμογές μερισμού αρχείων μεταξύ ομότιμων όπως το BitTorrent επιτρέπουν την πρόσβαση σε ταινίες, μουσική και άλλα μέσα επικοινωνίας έξω από τις παραδοσιακές (και εξαιρετικά ελεγχόμενες) διόδους.


Συμπερασματικά, το σημαντικό με τα μέσα παραγωγής είναι ότι δεν παράγουν απλώς αντικείμενα, αλλά, όπως είπε ο Μαρξ, έναν ολόκληρο τρόπο ζωής. Αυτό που παράγεται σήμερα είναι πολιτισμός, γνώση, στυλ, ρουτίνα, κλάση κλπ. Οτιδήποτε μεταξύ παραγωγών και παραγωγής είναι εν δυνάμει προβληματικό. Αυτό που πρέπει να προστατευθεί είναι η πρόσβαση.


Trebor Scholz: Πριν έρθω στην ερώτησή σας, θα ήθελα να απαντήσω στον Paul Hartzog. Η εταιρική γλώσσα του Web 2.0 χτυπά πράγματι το καμπανάκι σε σχέση με την ανοιχτή πρόσβαση και ανανέωση και είναι καλό που ο Paul προειδοποιεί έναντι τόσης αφέλειας. Ακόμη και στον ανεπτυγμένο κόσμο υπάρχουν μεγάλοι θύλακες φτωχών εργαζόμενων, παράνομων μεταναστών και, επίσης, νέων στις αγροτικές περιοχές, οι οποίοι έχουν τη μικρότερη πρόσβαση. Τι κάνει γι’ αυτούς το web; Οποιαδήποτε κριτική στο κοινωνικό web ηχεί σαν ένα ελιτίστικο πρόβλημα το οποίο θα επιθυμούσαν να έχουν.


Από την άλλη πλευρά, είναι παράλογο να μιλάμε για τους παραγωγούς στο κοινωνικό web ως χρήστες που ανήκουν σε μια ελίτ, εάν σκεφτούμε τα 160 εκατομμύρια ανθρώπους στην κινεζική κοινωνική ιστοσελίδα QQή τα 180 εκατομμύρια χρήστες που δημιούργησαν το δικό τους ‘προφίλ’ στη MySpace. Οι περισσότεροι φοιτητές στη Βόρεια Αμερική είναι στo Facebook και στη νοτιοκορεάτικη κοινωνική ιστοσελίδα Cyworld συνεισφέρουν γύρω στα 20 εκατομμύρια. Σε διεθνή κλίμακα, κοινωνικές ιστοσελίδες όπως το Orkut κυριαρχούν στη Βραζιλία και την Ινδία. Η ηλικία, το φύλο και η γλωσσική ποικιλία online έχουν αλλάξει προς το καλύτερο και οι υψηλοί αριθμοί χρηστών μιλούν από μόνοι τους.


Στις Ηνωμένες Πολιτείες, πολλοί άνθρωποι βρίσκονται σε φυσική απομόνωση λόγω της αστικής εξάπλωσης, του πολιτισμού του φόβου, που καθορίζει τη γονική συμπεριφορά, της χαμένης αίσθησης του τόπου, της φύσης της αγοράς εργασίας και του διαδεδομένου ατομικισμού.


Το κοινωνικό web τους επιτρέπει να παραμένουν σ’ επαφή, να κάνουν φίλους ή να επανασυνδέονται. Οι κοινωνικές πλατφόρμες γίνονται μια μερική θεραπεία, ένα σταθερό σημείο γι’ αυτούς τους κοινωνικά ασθενείς. Δεν είναι δύσκολο να βρούμε περιπτώσεις κοινωνικής απομόνωσης, αλλά τελικά ο υπέρβαρος έφηβος ή ο αποξενωμένος ενήλικος δεν είναι προϊόντα του κοινωνικού web αλλά των γνωστών προβλημάτων της κοινωνίας γενικά.


Για να απαντήσω στην ερώτηση: αυτοί που μπορούν ν’ απλώσουν τα χέρια στα αμέτρητα ‘κοινωνικής λειτουργίας συστήματα’ κερδίζουν τα μέσα της παραγωγής που βασίζεται στο web. Το καρότο που αποτελεί κίνητρο για τη συμμετοχή του δικτυωμένου κοινού είναι η ‘δωρεάν’ υπηρεσία που έχει ωστόσο μια κρυφή τιμή χρήσης. Οι χρήστες διαβάζουν ανακοινώσεις στις κοινωνικές ιστοσελίδες. Ρυθμίζουν το σχέδιο στις σελίδες τους στη MySpace. Μπαίνουν στο στάτους τους στη Facebook (FB). Απαντούν στις λεγόμενες αφίσες FB, δημιουργούν και ανεβάζουν βίντεο, ενημερώνουν τα ‘προφίλ’ τους (διαμαρτύρονται ότι το να έχεις παντρευτεί τη δουλειά σου δεν είναι επιλογή). Οι χρήστες τακτοποιούν τις φωτογραφίες τους στο FB και τις σχολιάζουν μεταξύ τους. Χώνουν τη μύτη τους σε αυτές των άλλων ή κοιτούν τα βίντεο των άλλων. Γίνονται και ξεγίνονται φίλοι και εγκαθιστούν βίντεο. Περνούν τον καιρό τους εγκαθιστώντας κάποια από τις 400 εφαρμογές στη Facebook, στα μπλογκς της MySpace ή κουβεντιάζοντας στο Skype.


Όλες αυτές οι δραστηριότητες δημιουργούν οικονομική αξία, που βασίζεται μερικές φορές στην ακούσια συμμετοχή. Τα κωλύματα στον τρόπο συνεισφοράς είναι λίγα. Ωστόσο αποτελεί παραβίαση της κοινωνικής σύμβασης να μην ξέρουν οι χρήστες ότι χρησιμοποιούνται. Σε άλλες περιπτώσεις, οι άνθρωποι ξέρουν ότι χρησιμοποιούνται και το αποδέχονται. Είναι ένα είδος αμοιβαίας ανταλλαγής-οι εταιρίες γίνονται πλούσιες ενώ οι χρήστες απολαμβάνουν την ευχαρίστηση της δημιουργίας και της κοινωνικότητας, αποκτούν φιλίες, μοιράζονται τις εμπειρίες της ζωής τους, αρχειοθετούν τις μνήμες τους, αποκτούν δουλειές, βρίσκουν συντρόφους και συνεισφέρουν στο γενικότερο καλό.


Συνοψίζοντας, τα μέσα παραγωγής είναι διαθέσιμα στο δικτυωμένο κοινό-τα εργαλεία κι οι πλατφόρμες ανήκουν, ωστόσο, σε εταιρίες.


Θανάσης/Παύλος: Η εκμετάλλευση παραμένει ακόμη η καίρια κοινωνική σχέση που διαμορφώνει την άυλη εργασία και την παραγωγή μεταξύ ομότιμων;


Trebor Scholz: Η κατάσταση είναι περίπλοκη και παράδοξη. Άρχισα να την περιγράφω στην προηγούμενη απάντησή μου. Από τη μια πλευρά, οι άνθρωποι χρησιμοποιούνται πιο εύκολα μέσα απ’ το κοινωνικό web. Από την Heinz Ketchup μέχρι τη Yaadz.com, οι εταιρίες πειραματίζονται απευθυνόμενες σε πλήθη, η εργασία προσφέρεται σε ευρείες ομάδες ανθρώπων μέσα από ανοιχτό κάλεσμα στο Ίντερνετ. Οι εργαζόμενοι/παραγωγοί πληρώνονται λίγο ή και καθόλου.


Πολλές από τις ‘δωρεάν’ υπηρεσίες στο κοινωνικό web εισβάλλουν στην προσωπική ζωή των χρηστών. Η έρευνα αγοράς οδηγεί σε καλά τοποθετημένες διαφημίσεις (ανεπιθύμητο περιεχόμενο). Οι ιστοσελίδες γνωριμιών εμπορευματοποιούν την οικειότητα και τα spam κυριαρχούν. Η Amazon.com βοηθά τους ανθρώπους να βρίσκουν βιβλία και μουσική αλλά διαβρώνει αξιόλογες διαδικασίες μέσα από τις οποίες οι άνθρωποι ανακαλύπτουν νέους συγγραφείς ή καλλιτέχνες. Περιορίζει τα τυχαία γεγονότα της καθημερινής ζωής, που αποτελούν τη βάση για πολλές ευχάριστες και σημαντικές αλλά αναποτελεσματικές δραστηριότητες. Χρησιμοποιούνται οι χρήστες; Σίγουρα ναι. Τους πειράζει; Όχι ακόμη.


Η τεχνική υποστήριξη της κοινωνικής ζωής 200 εκατομμυρίων κοστίζει. Η Google λειτουργεί χιλιάδες διακομιστές. Παρόλα αυτά, στην περίπτωση της MySpace, η News Corp εισέπραξε πάνω από 14δις δολάρια -αυτή η αξία δημιουργείται από το δικτυωμένο κοινό. Η μετατροπή σε χρήμα μιας εργασίας συγκινησιακού χαρακτήρα δεν είναι κάτι καινούργιο. Επιχειρήθηκε για πρώτη φορά online το 1987 με το Lucas Habitat, ένα online παιχνίδι τεχνολογικά ισχυρό. Αργότερα, το NewHoo (που ονομάστηκε στη συνέχεια The Open Directory Project ή DMOZ) έκανε εμπορική χρήση των εθελοντών επιμελητών του.


Paul Hartzog: Δεν νομίζω. Υπάρχει λόγος που ονομάζεται ‘ οικονομία μερισμού’. Το γεγονός ότι μερικές εταιρίες μπορούν να παίρνουν τα αποτελέσματα αυτού του μερισμού και να δημιουργούν κέρδος δεν νομίζω ότι αποτελεί συναφές σχόλιο, γιατί η δράση δεν είναι εκεί. Η οικονομία της εμπορευματοποίησης και της εξαγωγής υπεραξίας είναι ένα πολύ διαφορετικό δίκτυο από την οικονομία μερισμού μεταξύ ομότιμων. Το Copyleft και οι άδειες Creative Commons υπάρχουν ακριβώς για να αποτρέπουν την ιδιοποίηση (μέσω ιδιοκτησίας ) έργων ηθελημένα ανοιχτών στον μερισμό.


Στην πραγματικότητα, συμβαίνουν δυο πράγματα. Το πρώτο είναι ότι οι άνθρωποι δεν απαιτούν πλέον από τις εταιρίες των μαζικών μέσων επικοινωνίας να είναι αποτελεσματικές σε ό, τι αφορά στην πληρωμή της εργασίας τους. Κοιτάξτε απλώς την iStockPhoto.com. ΜΠΟΡΕΙΤΕ να πείτε ότι οι εταιρίες μπορούν τώρα να έχουν πρόσβαση σε καλές φωτογραφίες αρχείου με λιγότερα χρήματα και συνεπώς υπάρχει εκμετάλλευση. Θα μπορούσατε όμως, επίσης, να πείτε ότι τα άτομα μπορούν τώρα να πληρώνονται απευθείας, χωρίς να μεσολαβούν τα μέσα επικοινωνίας, οι διανομείς και οι οργανώσεις παροχής αδειών και, κατά συνέπεια, παρακάμπτουν ολόκληρες κατηγορίες εκμετάλλευσης που αναπτύχθηκαν στη βιομηχανική εποχή. Η μουσική βιομηχανία είναι ένα ακόμη τυπικό παράδειγμα όπου όλο το χρήμα παρέμενε προηγουμένως μέσα στο δίκτυο μιας ελίτ που έλεγχε την υποδομή και τίποτα σχεδόν δεν έφτανε στους δημιουργικούς παραγωγούς. Τώρα, το χρήμα πηγαίνει απευθείας στους δημιουργούς. Το θέμα δεν είναι τόσο ποιος εκμεταλλεύεται ποιον, όσο ότι τα άτομα μπορούν τώρα να παρακάμπτουν δομές και πρακτικές εκμετάλλευσης που υπήρχαν στο παρελθόν. Είναι μια επιλογή που υποχρεώνει τις δομές αυτές να αλλάξουν.


Αλλά ακόμη κι αυτό είναι, νομίζω, πολύ περιορισμένο. Για να μείνουμε στο παράδειγμα της μουσικής, υπάρχει η κοινή πεποίθηση μεταξύ των μεγιστάνων των μουσικών μέσων επικοινωνίας ότι χωρίς εμπορευματοποίηση και οικονομικά κίνητρα οι δημιουργοί δεν θα δημιουργούν. Χάρη σ’ αυτό που ο Lawrence Lessig αποκαλεί ‘κουλτούρα εγγραφής’ ξέρουμε ότι αυτό δεν ισχύει (στην πραγματικότητα, οι καλλιτέχνες το ήξεραν πάντα). Οι άνθρωποι δεν ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ οικονομικό κίνητρο για να μοιραστούν τις παρατηρήσεις τους για τα βιβλία στη del.icio.us, τις φωτογραφίες τους στο flickr, τη μουσική τους στη MySpace. Κι ένα μεγάλο μέρος αυτής της δημιουργικότητας αβγατίζει μέσω ιδιόκτητων μηχανισμών, όπως για παράδειγμα, η τωρινή μανία του ‘make yourself as a Simpson’s character’ (γίνε ένας απ’ τους Simpson) στο http://www.simpsonsmovie.com, που διαθέτει μάλιστα τη δική του συλλογή φωτογραφιών στη flickr.com όπου οι άνθρωποι μοιράζονται τις εικόνες που δημιουργούνται σ’ αυτή την ιδιόκτητη ιστοσελίδα. Η ομάδα Simpson είναι πασίγνωστη για τη ριζοσπαστική στάση της σε σχέση με το κοπυράιτ, και παρόλα αυτά κάποια άτομα βγάζουν μεγάλη υπεραξία εκμεταλλευόμενοι τη διασύνδεση για την κατασκευή εικόνας και μοιραζόμενοι ύστερα τις εικόνες στο flickr.com. Πρόκειται σαφώς για μια περιπλοκή της παραδοσιακής ρητορικής για την ‘εκμετάλλευση’.


Trebor Scholz: Οι άνθρωποι χρησιμοποιούνται και ταυτόχρονα αποκτούν μεγαλύτερες δυνατότητες. Είναι πολύ νωρίς για να πούμε πόσο αποτελεσματικά είναι τα νέα είδη παροχής αδειών περιεχομένου σε ό, τι αφορά στην αποτροπή της (εμπορικής) ιδιοποίησης. Άλλο είναι να σε χρησιμοποιούν κι άλλο να μην ξέρεις ότι η προσοχή που αφιερώνεις μετατρέπεται σε χρήμα.


Paul Hartzog: Ναι, συμφωνώ. Το ερώτημα έχει ενδιαφέρον ως προς το κατά πόσον το αίτημα για διαφάνεια πρέπει να αφορά μια νομική λύση, δηλαδή ένα νόμο που θα απαιτεί δημόσια γνωστοποίηση, ή μια λύση της αγοράς, δηλαδή οι χρήστες να ζητούν γνωστοποίηση από τις ιστοσελίδες και διαφορετικά να πηγαίνουν αλλού. Είναι πολύ νωρίς για να προβλέψουμε τι θα γίνει.


Θανάσης/Παύλος: Τι είδους κοινωνικότητα παράγει το ‘κοινωνικό web’; Και πώς αυτή σχετίζεται με τα προβλήματα της ατομικότητας και της οικοδόμησης κοινότητας;


Paul Hartzog: Νομίζω ότι αυτός είναι ένας τομέας-κλειδί, όπου μπορούμε να εντοπίσουμε τι λειτουργεί και τι όχι λαμβάνοντας υπόψη το μέλλον της κοινωνικής τεχνολογίας και της ηλεκτρονικής συμμετοχής. Μπορούμε να φανταστούμε τα δυο είδη κοινωνικότητας που παράγονται ως δυο δυνάμεις, που η μια ωθεί προς τα άτομα και η άλλη προς τις κοινότητες.


Πρώτον, έχουμε συστήματα με ατομικιστική οντολογία. Σε αυτά τα συστήματα, η υποδομή υπάρχει για να παρέχει στον ιδανικό ορθολογικό ωφελιμιστή χρήστη/καταναλωτή κάποιο εμφανές ατομικό όφελος. Όταν η ατομική ωφέλεια εκπίπτει, ο χρήστης φεύγει. Κατά τη γνώμη μου, αυτού του είδους η κοινωνικότητα δεν έχει να κάνει με την κοινότητα. Δεν έχουμε την αίσθηση της κοινότητας με άλλους επισκέπτες στην amazon.com επειδή έτυχε απλώς να αξιολογήσουν ή να σχολιάσουν το ίδιο βιβλίο με μας.


Αντίθετα, έχουμε ηλεκτρονικές κοινότητες όπου οι συμμετέχοντες βλέπουν την κοινότητα σαν κάτι πέρα από τους ίδιους. Σ’ αυτούς τους χώρους, τα άτομα είναι διατεθειμένα να αλλάξουν για το καλό της κοινότητας. Το έζησα αυτό πρόσφατα από πρώτο χέρι. Μια μακρά συζήτηση για τις κομβικές αξίες μιας κοινότητας κατέληξε στη δημιουργία νέων χώρων με βάση τα θέματα που τέθηκαν. Η όλη υπόθεση μου θύμισε την εποχή των πολιτικών δικαιωμάτων στις Ηνωμένες Πολιτείες.


Η διάκριση αυτή είναι χρήσιμη διότι μπορούμε αμέσως να δούμε ότι ορισμένοι από τους συμμετέχοντες online εμπίπτουν στην πρώτη κατηγορία. Αυτοί οι άνθρωποι νοιάζονται μόνο για το πρώτο είδος κοινωνικότητας: κοινωνικότητα με ατζέντα. Πρέπει να σημειωθεί ότι τόσο οι κατασκευαστές ιστοσελίδων όσο και οι χρήστες εμπίπτουν σ’ αυτή την κατηγορία. Στην πραγματικότητα, δεν ΜΠΑΙΝΩ στο amazon.com για να είμαι κοινωνικός, μπαίνω για να αγοράσω βιβλία. Αντίστροφα, η δεύτερη κατηγορία αντιμετωπίζει την κοινωνικότητα ως εγγενές αγαθό, για την ίδια τη διαδικασία. Η διαφορά μεταξύ των δυο είναι η αυτό-οργάνωση. Η διάκριση αυτή μας πηγαίνει πίσω στον Αριστοτέλη και στην ιδέα ότι είμαστε πλήρεις άνθρωποι μόνο όταν εμπλεκόμαστε στη διακυβέρνηση της κοινότητάς μας. Το πρώτο καίριο σημείο είναι ότι μπορούμε να αναγνωρίσουμε με ποιο είδος κοινωνικότητας έχουμε να κάνουμε, ρίχνοντας απλώς μια ματιά στα κίνητρα των δημιουργών της κοινότητας. Το δεύτερο καίριο σημείο είναι ότι πολύ συχνά οι κοινότητες ξεφεύγουν από τα κίνητρα των δημιουργών και κάνουν κάτι νέο.


Αυτή η διάκριση έχει μια σημαντική συνέπεια για την πολιτική θεωρητικολογία. Στον φυσικό κόσμο, ένας πολίτης μπορεί να εμπλακεί στη διακυβέρνηση μιας μόνο γεωγραφικής οντότητας (μερικές φορές ομάδων.) Αυτό σημαίνει ότι η αρχική πολιτικο-θεωρητική συζήτηση αφορούσε την ‘καλύτερη’ ή ‘βέλτιστη’ μορφή κυβέρνησης, κι αυτό ίσχυε για χιλιάδες χρόνια. Σήμερα, όμως, online, οι άνθρωποι μπορούν και εμπλέκονται σε πολλές κοινότητες με ποικίλες μορφές διακυβέρνησης, ανά πάσα στιγμή. Αυτό που αλλάζει είναι ότι αντί να επιλέγουν ένα είδος καθεστώτος και να επιχειρηματολογούν γι’ αυτό, μπορούν να μεταφέρουν ως συμμετέχοντες τα πλεονεκτήματα, τα μειονεκτήματα και τους κανόνες της κατάλληλης δράσης από κοινότητα σε κοινότητα. Επιπλέον, οι συμμετέχοντες μπορούν να μεταφέρουν τις εμπειρίες και τις προσδοκίες τους από κοινότητα σε κοινότητα. Πολλές κοινότητες, πολλές μορφές διακυβέρνησης, πολλά είδη συμμετεχόντων. Νομίζω ότι αυτή η έννοια πολλαπλής ταυτότητας και κοινοτικής κινητικότητας δημιουργεί τελικά έναν συμμετέχοντα (πολίτη) πολύ πιο ευαίσθητο στις χαρές και τις προκλήσεις μιας ενεργής πολιτικής ζωής.


Trebor Scholz: Οι τυπολογίες της συμμετοχής στο κοινωνικό web πρέπει ν’ αρχίζουν με τον διαχωρισμό μεταξύ εκούσιας και ακούσιας συμμετοχής (π.χ. εξαγωγή δεδομένων).


Οι κυριότερες δραστηριότητες στο κοινωνικό web είναι ο σχολιασμός, η επισύναψη, η κατάταξη, η προώθηση, η ανάγνωση, η προσυπογραφή, η αποστολή, η διασύνδεση, ο συντονισμός, η εγγραφή, το μοίρασμα, η συνεργασία, η προτίμηση, το γράψιμο- το φλερτ, η δουλειά, το παιχνίδι, η κουβέντα, το κουτσομπολιό, η συζήτηση και η μάθηση.


Ένα καίριο φαινόμενο στο web είναι αυτό της αιχμάλωτης κοινότητας. Οι χρήστες συνεισφέρουν σε κοινωνικά περιβάλλοντα με ένα περιεχόμενο που δεν μπορούν να πάρουν μαζί τους σε περίπτωση που θέλουν να φύγουν (πχ αν έχεις ανεβάσει πολλά δικά σου βίντεο στο YouTube και φωτογραφίες στο Flickr). Οι φίλοι του χρήστη είναι συγκεντρωμένοι σε λίγα μόνο μέρη, πράγμα που αποτελεί μεγάλο κίνητρο για τους ανθρώπους να συναθροίζονται εκεί. Επομένως, το περιεχόμενο είναι κι αυτό συγκεντρωμένο, κι αυτό κάνει τις ιστοσελίδες πιο ελκυστικές. Η αιχμαλωσία αυτή δεν είναι τυχαία αλλά είναι μάλλον κεντρική για να ξεκινήσουν επιχειρηματικές στρατηγικές.


Θανάσης/Παύλος: Με ποιο τρόπο αυτή η κοινωνικότητα αντιμετωπίζει το θέμα της πολιτιστικής διαφοράς; Υπάρχει προκατάληψη στο θέμα του φύλου;


Trebor Scholz: Η πολιτιστική διαφορά είναι μεγάλο θέμα. 1.114 δις άνθρωποι χρησιμοποιούν σήμερα το Ίντερνετ- ο αριθμός είναι τόσο υψηλός λόγω της αύξησης του οικονομικά αναπτυσσόμενου κόσμου. Ο μισός από αυτόν τον πληθυσμό αποτελείται σήμερα από γυναίκες. Τα πράγματα αλλάζουν σε ό, τι αφορά στη δυναμική των φύλων: στην ηλικιακή ομάδα των 25-34, οι γυναίκες κυριαρχούν στο web. Ωστόσο, σε πολλά συμμετοχικά περιβάλλοντα, οι γυναίκες προτιμούν να διαβάζουν και να συμμετέχουν σιωπηλά (προώθηση, αντιγραφή, σχόλιο). Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς την πολιτιστική διαφορά σε σχέση με την επιτυχία ορισμένων κοινωνικών ιστοσελίδων.


Το MySpace και το Facebook κυριαρχούν στη Βόρεια Αμερική και την Αυστραλία. Το Facebook είναι πιο δημοφιλές απ’ το MySpace εκτός Ηνωμένων Πολιτειών. Το LiveJournal κυριαρχεί στη Ρωσία. Τα 68 εκατομμύρια χρήστες του Orkut προέρχονται κυρίως από την Ινδία και τη Βραζιλία, όπως κι από την Κολομβία, την Κόστα Ρίκα, τη Δομινικανή Δημοκρατία, τον Ισημερινό, το Σαλβαδόρ, τη Γουατεμάλα, την Ονδούρα, το Κουβέιτ, τον Μαυρίκιο, τη Μογγολία, τη Νικαράγουα, το Περού, την Πορτογαλία, τη Ρουμανία, την Ταϊλάνδη και την Τυνησία. Το Fotolog είναι απών στη Νότια Αμερική, μολονότι οι Μεξικανοί λατρεύουν το hi5. Γιατί ορισμένες κοινωνικές ιστοσελίδες κυριαρχούν σε χώρες που βρίσκονται πολύ μακριά από την αμερικανική τους (Ηνωμένων Πολιτειών) προέλευση; Μια πρόσφατη μελέτη των Zahir, Dobing και Hunter αναφέρει ότι παίζουν ρόλο οι χρωματικοί συνδυασμοί στις πύλες εισόδου των ιστοσελίδων. Αλλά οι άνθρωποι θέλουν επίσης να περνούν το χρόνο τους εκεί που βρίσκονται πολλοί άνθρωποι και από τη στιγμή που μια ιστοσελίδα χάνει έδαφος για μια ορισμένη ηλικιακή ομάδα σε μια γεωγραφική περιοχή είναι δύσκολο αυτό να αλλάξει.


Paul Hartzog: Ξέρουμε εδώ κι αρκετό καιρό ότι η πολιτιστική διαφορά επιδρά στη γνώση και την κοινωνικότητα με πολύ βασικό τρόπο. Το βιβλίο Women, Fire and Dangerous Things του George Lakof περιγράφει πώς οι πολιτιστικές διαφορές δεν επιδρούν μόνο στην οικοδόμηση κατηγοριών, αλλά ακόμη και σε βασικά πράγματα όπως η αντίληψη των χρωμάτων. Αυτές οι διαφορές εμφανίζονται επίσης σε μελέτες για το φύλο. Πράγματι, μια από τις προσωπικές σταυροφορίες μου είναι ενάντια στο γεγονός ότι η Δύση κατασκευάζει και εξάγει ηλεκτρονικούς υπολογιστές που τα αρχειακά και λειτουργικά συστήματά τους υπαγορεύονται από ένα δυτικό αρσενικό ιεραρχικό μοντέλο, δηλαδή ένα δέντρο φακέλων. Η παγκοσμιοποίηση και η επακόλουθη διεισδυτική κοινωνικότητα πρέπει να επιδεικνύουν ευαισθησία έναντι αυτών των απροσδιόριστων, συχνά κρυφών, μεθόδων κυριαρχίας.


Αλλά, όπως σημειώνει ο Trebor, υπάρχει ένα είδος αντίθετης δύναμης που λειτουργεί ενάντια στην παγκόσμια ομοιογένεια και εκδηλώνεται στον τρόπο που οι διάφορες ομάδες έχουν διαφορετικές μεθόδους συμμετοχής online. Ο πολιτισμός είναι μία, το φύλο μια άλλη. Υπάρχουν κι άλλες : πλούτος, δυνατότητα πρόσβασης κλπ. Σε γενικές γραμμές, είναι χρήσιμο να πούμε ότι οι γυναίκες τείνουν να συμμετέχουν με ένα τρόπο κι οι άντρες με άλλο ή ότι οι πλούσιοι συμμετέχουν μ’ ένα τρόπο και οι φτωχοί με άλλο (για παράδειγμα, το πρόσφατο κείμενο της Danah Boyd για τους ταξικούς διαχωρισμούς όπως αναπαράγονται στη MySpace και τη Facebook) αλλά αυτό δεν μας εξηγεί το γιατί.


Εάν οι τεχνολογίες μας δεν είναι χωρίς προκατάληψη έναντι της διαφοράς, αυτό συμβαίνει επειδή εμείς, ως άνθρωποι που επιλέγουμε τον τρόπο που αναπτύσσουμε την τεχνολογία, δεν είμαστε χωρίς προκατάληψη. Συχνά όμως είμαστε χωρίς προκατάληψη σε σχέση με τον εαυτό μας- τις προκαταλήψεις μας, τις κρίσεις μας, τις συνήθειές μας κλπ. Ο κόσμος του Ίντερνετ φέρνει πολλά απ’ αυτά στο προσκήνιο και ξαφνικά έχουμε κάπου έναν προγραμματιστή ηλεκτρονικού υπολογιστή που η δουλειά του θα αναπτυχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο και πρέπει να παλέψει με τις πολιτιστικές προκαταλήψεις όπως ποτέ στο παρελθόν. Και όχι μόνο άτομα, αλλά ολόκληρες βιομηχανίες παραγωγής γνώσης υποχρεούνται να προσαρμοστούν σε αυτό το νέο περιβάλλον.


Θανάσης/Παύλος: Προειδοποιείτε και οι δυο, σε διαφορετικό βαθμό, έναντι της απατηλής λάμψης του web 2.0. Ποιο είδος ακτιβισμού πιστεύετε πως θα ήταν πιο παραγωγικό σε σχέση με το web 2.0: να ιδιοποιηθούν οι υπάρχουσες πλατφόρμες στο κοινωνικό web ή να δημιουργηθούν άλλες, εναλλακτικές;


Trebor Scholz: Εάν ο στόχος μας είναι να ζήσουμε ηθικές ζωές στο πλαίσιο του (ευμετάβλητου) κοινωνικού web, θα χρειαστούμε οποιαδήποτε πλατφόρμα- εταιρική, υβριδική ή μη-εμπορική που μπορεί να χρησιμεύσει ως τόπος σημαντικών παρεμβάσεων. Ο Henry Jenkins γράφει στο Convergence Culture ότι



‘η συζήτηση παραμένει μέσα σε πλαίσιο, σαν η μόνη εναλλακτική λύση να είναι να μη συμμετέχουμε στα μέσα επικοινωνίας και να ζούμε στα δάση, τρώγοντας βελανίδια και σαύρες και διαβάζοντας μονάχα βιβλία τυπωμένα σε ανακυκλωμένο χαρτί από μικρά εναλλακτικά πιεστήρια’ (σσ. 248-49).


Υπάρχουν μερικοί νέοι τομείς δυνατοτήτων που επιτρέπουν στο δικτυωμένο κοινό να αντεπιτεθεί. Τον Σεπτέμβριο του 2006 η κοινοτική διαπραγματευτική δύναμη έγινε φανερή όταν 741.000 χρήστες συμμετείχαν στην ομάδα κατά της εισαγωγής τροφοδοσίας RSS στο Facebook. Η εταιρία απέσυρε αυτό το στοιχείο. Στο παρελθόν, μια τέτοια κοινή δράση των καταναλωτών δεν ήταν τόσο εύκολη. Η σημερινή ροή πληροφόρησης καθιστά πιο εύκολη την οργάνωση μιας τέτοιας ‘εξέγερσης’.


Υπάρχουν επίσης πολλά μη κερδοσκοπικά εργαλεία, λύσεις μεταξύ ομότιμων και υβριδικά περιβάλλοντα, και ηθικές επιχειρήσεις όπως η Craigslist. Αναρωτιέμαι επίσης για τους τρόπους με τους οποίους άτομα βγάζουν χρήματα στο κοινωνικό web-από τη Google Adsense μέχρι την προγραμματισμένη επιστροφή χρημάτων στους χρήστες του YouTube.


Ένα πρόσθετο παράδειγμα είναι η καλλιτεχνική πρακτική του Kevin Killian, ενός ποιητή από το Σαν Φραντσίσκο, που έγραψε 1525 κριτικές στην Amazon.com, λανσάροντας ένα νέο είδος λογοτεχνίας. Σε ένα μικρό βιβλιοπωλείο στο Μπρούκλιν βρήκα ένα βιβλιαράκι με τις κριτικές που έγραψε στην Amazon.com. Τα κείμενα αυτά δεν είναι ακριβώς κριτικές, είναι αυτοβιογραφική μυθιστοριογραφία με τη μορφή κριτικής και πάνε από τη γλυκοπατάτα για μωρά μέχρι τον Δόκτορα Ζιβάγκο του Πάστερνακ.


Θανάσης/Παύλος: Πόσο απέχουμε από το να συνδέσουμε ουσιαστικά αυτό το είδος ακτιβισμών με κριτικές πρακτικές offline;


Paul Hartzog: Νομίζω ότι και τα δυο είδη έχουν κόστη και οφέλη. Με την ιδιοποίηση των υπαρχουσών πλατφορμών εξοικονομούνται αναπτυξιακά κόστη. Αυτό που ανέφερα για τις εναλλακτικές χρήσεις που έχουν εμφανιστεί στο flickr.com αποτελεί παράδειγμα. Καμιά ομάδα ανοιχτού κώδικα δεν επένδυσε χρόνο και χρήμα σε μια εναλλακτική πλατφόρμα κοινών φωτογραφιών. Δυστυχώς, δεν υπάρχει εγγύηση ότι οι πλατφόρμες online που εγκαινιάστηκαν για συγκεκριμένους λόγους, θα αγκαλιάσουν ή απλώς θα ανεχτούν εναλλακτικές χρήσεις ανεξάρτητα πόσο δημιουργικές ή δημοφιλείς είναι. Ακόμη και το gmail μπορεί να εξαφανιστεί.


Επομένως, όταν έρχονται αντιμέτωποι με τους περιορισμούς που έχουν οι υπάρχουσες δομές, οι άνθρωποι συχνά επιλέγουν ή υποχρεούνται να γυρίσουν την πλάτη και να δημιουργήσουν μόνοι τους κάτι καινούργιο. Αυτός είναι ο πρωταρχικός λόγος που ανατρέχω ακόμη στην Hannah Arendt ως πολιτικό στοχαστή. Διαβάζοντας την βλέπουμε ότι οι άνθρωποι μπορούν να υπονομεύσουν παράνομες πολιτικές και κοινωνικές πρακτικές χωρίς να επιτίθενται σ’ αυτές. Μπορούν απλώς να ασχοληθούν με κάποια άλλη πρακτική που, από την ίδια τη φύση της, αμφισβητεί τις υπάρχουσες πρακτικές και τις καθιστά υπόλογες.


Σε τελική ανάλυση, νομίζω ότι εδώ είναι που αποτυγχάνει ο μαρξισμός, εκτός ίσως από τον πόλεμο θέσεων του Gramsci. Συνδέεσαι με αυτό στο οποίο επιτίθεσαι. Δεν θέλεις να αναμετρηθείς με εκείνες τις δομές που καθόρισαν και κρατούν τις ιστοσελίδες, γιατί, πρώτα απ’ όλα επιχειρούν σε εκείνο το χώρο καλύτερα από σένα και, δεύτερον, γιατί καταλήγεις να δεχτείς τα αρνητικά χαρακτηριστικά τους προκειμένου να τα αντιμετωπίσεις. Χάνεις πολλά απ’ τον εαυτό σου σ’ αυτό το είδος της καταληκτικής αντίθεσης. Αυτό που ΜΠΟΡΕΙΣ να κάνεις είναι να μη δεχτείς να παίξεις με τους κανόνες τους, να φύγεις και να εξερευνήσεις πώς είναι να παίξεις με κάποιους άλλους κανόνες. Οι πρώτοι χάκερς το έκαναν κι έτσι καταλήξαμε στον ανοιχτό κώδικα. Οι αγορές για παιχνίδια MMORPG, τα κοινά δάνεια, ακόμη και τα συστήματα που παρακάμπτουν το χρήμα (όπως το FreeCycle) ανιχνεύουν τα νέα τοπία.


Κι ερχόμαστε στο άλλο ερώτημα που αφορά τις offline κριτικές πρακτικές. Συγγραφείς όπως οι Paul Dourish, Malcolm Mc Cullough και άλλοι επισημαίνουν ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το ‘τέλος του κυβερνοχώρου’. Με άλλα λόγια, καθώς ο κόσμος της πληροφορίας επικαλύπτει τον φυσικό κόσμο με την κινητικότητά του παντού, η διάκριση online/offline γίνεται λιγότερο χρήσιμη ως μεταφορά που λειτουργεί ως πλαίσιο (π.χ. βλέπε το http://www.endofcyberspace.com του Alex Pang ). Δεν είναι ένα ‘εδώ’ κι ‘εκεί’, αλλά μάλλον μια σχέση περίπλοκων τοπίων που τέμνονται μεταξύ τους και αλληλλοεπιδρούν σε πολλά σημεία. Δεν νομίζω ότι απέχουμε απ’ αυτό τώρα, σίγουρα όμως οι νεότερες γενιές διαισθάνονται πολύ καλύτερα τι απαιτείται απ’ αυτές προκειμένου να συμμετέχουν σ’ έναν τέτοιο κόσμο. Νομίζω ότι αυτό που θα γίνεται ολοένα πιο σημαντικό, και ξέρω ότι εδώ o Trebor θα συμφωνήσει, είναι να κινητοποιήσουμε (να μεταφέρουμε και να χρησιμοποιήσουμε) τις κριτικές μας ικανότητές ανεξάρτητα από τον συγκεκριμένο κοινωνικό χώρο στον οποίον βρισκόμαστε τη συγκεκριμένη στιγμή. Η ‘παρουσία’ είναι χρήσιμη ως νέα μεταφορά. Σε ποια τοπία είμαστε παρόντες και τι θέλουμε να κάνουμε εκεί;


Με άλλα λόγια, σε ένα χώρο έχουμε μια ομάδα παικτών που λένε ‘πρέπει να το κάνεις με τον δικό μας τρόπο ή άλλον’ και το πρότυπό τους είναι ένα πρότυπο της βιομηχανικής εποχής. Τα άτομα και οι ομάδες που επιλέγουν να μην αποκοπούν από αυτές τις δομές και τις πρακτικές θα εξαφανιστούν, ακριβώς όπως οι Tower Records, EMI και άλλοι (και συμπεριλαμβάνω παραδοσιακές εταιρίες και κυβερνήσεις σε αυτή την ομάδα). Στο μεταξύ, σε αυτό τον άλλο χώρο έχουμε μια ομάδα ανθρώπων που λένε ‘Ε, κοίτα τι κάνουμε! Είναι πολύ καθαρό. Έλα μαζί μας αν ενδιαφέρεσαι να συμμετάσχεις στη δημιουργία μερικών νέων κανόνων’.


Η πρόσκληση παραμένει ανοιχτή.


Trebor Scholz: Το 1991, ο Peter Lamborn Wilson (γνωστός ως Hakim Bey) έγραψε το Temporary Autonomous Zone στο οποίο χρησιμοποίησε ιστορικά παραδείγματα για να περιγράψει τις τακτικές διαμόρφωσης προσωρινών χώρων που αποφεύγουν τις επίσημες δομές ελέγχου. Το δοκίμιο αυτό ενέπνευσε τους πρωτοπόρους του Ίντερνετ να πειραματιστούν με τις ελευθερίες που παρέχει το Ίντερνετ. Υπήρχε, για παράδειγμα, το De Diitale Stad (Η φηφιακή πόλη) που λανσαρίστηκε από το De Balie και το XS4ALL ως ένα free net σύστημα με δημόσια πρόσβαση και στόχο να φέρει την πολιτική και τους πολίτες μαζί σε μια ηλεκτρονική κοινότητα. Ο Geert Lovink αναφέρθηκε στο De Digitale Stad ως ‘ένα κοινωνικό πείραμα στην ελευθερία του Ίντερνετ’. Ήταν μια προσπάθεια να παραμείνει ανεξάρτητο σε ένα ολοένα πιο εμπορικό περιβάλλον.


Πολλά από τα αλτρουιστικά προγράμματα που είναι ακόμη ζωντανά και δυναμικά σήμερα χρηματοδοτήθηκαν, ωστόσο, με χρήματα που έβγαλαν οι εργολάβοι στις αρχές και τα μέσα της δεκαετίας του 1990. Αν πάρουμε το Archive.org, o Brewster Khale ήταν ένας από τους πρώτους επιχειρηματίες του Ίντερνετ που έβγαλε τα 15 εκατομμύρια δολάρια τα οποία του επέτρεψαν να χτίσει το Archive.org. O Mitch Kapor έβγαλε 100 εκατομμύρια δολάρια με τη Lotus 1-2-3 κι ύστερα έστησε το Open Source Foundation. Το Omidyar Network στήθηκε από τον ιδρυτή του eBay Pierre Omidyar με στόχο να ‘διευκολύνει την ατομική δυνατότητα σε παγκόσμια κλίμακα’ και να χρησιμοποιήσει ‘την επιχειρηματικότητα ως εργαλείο για το κοινωνικό καλό’. Ο Jeff Bezos ου Amazon.com χρηματοδοτεί προοδευτικές κινηματογραφικές παραγωγές και έχει ένα ανεξάρτητο πρόγραμμα ταξιδιών στο διάστημα.


Δεν είναι, όμως, αυτός ο μόνος τρόπος. Υπάρχει το Project Gutemberg του Michael Hart, που διευθύνεται πλήρως από εθελοντές, χωρίς το αρχικό σχήμα του να βγουν λεφτά, χωρίς την αντίσταση από μέσα (την περιουσία των 100) που τόσοι πολλοί στις ΗΠΑ υποστηρίζουν ότι είναι αναπόφευκτη. Το Project Gutemberg (PG) είναι ‘η παλαιότερη ψηφιακή βιβλιοθήκη χτισμένη πάνω σε εθελοντικές προσπάθειες για την ψηφιοποίηση, την αρχειοθέτηση και τη διανομή πολιτιστικών έργων’. Είναι μια από τις μεγαλύτερες συλλογές δωρεάν ηλεκτρονικών βιβλίων ή eBooks online.


Τρίτον, υπάρχουν χρήσεις των τεχνολογιών και πλατφορμών ενάντια στις προθέσεις των εφευρετών. Το Twitter χρησιμοποιείται στην Αίγυπτο ως εργαλείο υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τα μπλογκς είναι σημαντικά στα αυταρχικά καθεστώτα. Ο ιδρυτής της Facebook Mark Zuckerberg έδωσε στους 741.000 ανθρώπους που συμμετέχουν στο Student Against Facebook Newsfeed ένα εργαλείο για να ενωθούν έναντι της εταιρίας.


Την 1η Μαίου 2007 δημοσιεύτηκε στην πρώτη σελίδα του Digg.com ένα άρθρο που περιείχε το κλειδί του κώδικα για την προστασία των ψηφιακών δικαιωμάτων AACS των HD, DVD Blu-ray Disc. Η Digg το απέσυρε και απαγόρευσε τις περαιτέρω συνεισφορές. Πολλοί χρήστες είδαν αυτή την απόσυρση ως συνθηκολόγηση σε εταιρικά συμφέροντα και επίθεση στην ελευθερία του λόγου. Η κοινότητα της Digg οργάνωσε μια εξέγερση. Ένας από τους χρήστες του Digg έκανε λόγο για ‘Digital Boston Tea Party’. Ο Kevin Rose του Digg απάντησε:




‘Αφού είδατε εκατοντάδες άρθρα και διαβάσατε χιλιάδες σχόλια, το κάνατε σαφές. Προτιμάτε να πολεμήσει η Digg μέχρι τελικής πτώσεως παρά να υποκλιθεί μπροστά σε μια μεγαλύτερη εταιρία. Σας ακούμε, δεν θα σβήνουμε πια άρθρα ή σχόλια που περιέχουν τον κώδικα και θα αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες όποιες κι αν είναι αυτές’.


Μολονότι πιστεύω ότι υπάρχουν καθορισμένα όρια στη διαπραγματευτική δύναμη του δικτυωμένου κοινού, αυτά τα παραδείγματα δείχνουν ότι υπάρχει δυνατότητα ελιγμών και ότι το περιθώριο αυτών των ελιγμών έχει γίνει μεγαλύτερο. Ο καπιταλισμός δίνει πάντα χώρο σε τέτοια κριτικά κινήματα. Τώρα είναι πιο εύκολο για τους χρήστες/παραγωγούς να συμμετέχουν, να διαμαρτύρονται, να αγωνίζονται για ελεύθερη συνεργασία και την επαναδιαπραγμάτευση ορισμένων κανόνων, όπως λέει ο Paul. Αυτό, ωστόσο, δεν έχει καμιά σχέση με μια βαθιά ριζωμένη κοινωνική αλλαγή.

Αφιέρωμα: read also, web 2.0, πρόσφατα άρθρα
Ετικέτες: creative commons , paul hartzog , trebor scholz , wikipedia , δημιουργικότητα , ελεύθερη συνεργασία , εργασία , φύλο

0 σχόλια »

σχολίασε

όνομα *

email * (not published)

Website